Het academiejaar loopt stilaan ten einde en zo ook het eerste rector-jaar van Jan Danckaert. Samen met de Moeial maakt hij de balans op van een bewogen jaar. “Er zijn zeker moeilijke momenten geweest, maar ik voel me genoeg ondersteund door de VUB.”
Tekst: Rieneke Lammens
Beeld: Jane Frippiat
Hoe blikt u terug op uw eerste jaar rectorschap?
“Het is voor de universiteit en voor mezelf een bewogen jaar geweest. In maart 2022 trad Caroline Pauwels terug als rector, waarna ik het rectorschap ad interim opnam. Daarop volgden rectorverkiezingen met twee kandidaten en in de zomer overleden twee oud-rectoren Caroline Pauwels en Paul De Knop met amper 24 uur tussen. Dat waren rectoren die elk op hun manier een stempel op de universiteit hebben gedrukt. Paul heeft de interne werking veranderd door bijvoorbeeld strategische beleidscycli in te voeren, en op het externe niveau de VUB te doen respecteren. Caroline voegde daar een extra dimensie aan toe: onder haar werd de VUB niet enkel gerespecteerd, maar ook geliefd. In het nieuwe academiejaar zijn we beginnen te werken aan een nieuwe beleidscyclus gebaseerd op mijn verkiezingsprogramma ‘koesteren wat goed is, versterken wat moet’.
“Daarnaast is er ook veel in de wereld veranderd. We leven in een ontzettend volatiele wereld waarin een grootschalige oorlog in Europa is uitgebroken met een galopperende inflatie als gevolg. Dat zijn allemaal onvoorziene zaken die een grote impact hebben gehad op de maatschappij, maar ook op de universiteit in het bijzonder. Op persoonlijk vlak heb ik ook een open-hart operatie ondergaan. Maar ik voel me zeker genoeg ondersteund door de VUB: ik kan terugvallen op mijn vicerectoren en vind veel raad intern — we zijn niet voor niks een kenniscentrum.”
Grenzen
Heeft u dit jaar moeilijke beslissingen moeten nemen?
“Er zijn zeker moeilijke momenten geweest. Afgelopen week bijvoorbeeld kwam naar buiten dat we een aantal interne procedures hebben lopen naar aanleiding van grensoverschrijdend gedrag. Die hebben deels te maken met leiderschap en het aansturen van doctorandi. Met ons nieuwe YANA-beleid (You Are Not Alone, nvdr.) willen we elke melding van grensoverschrijdend gedrag aanpakken en melders begeleiden, zodat zij zich niet alleen voelen. We nemen elke melding die binnenloopt ernstig en we onderzoeken die ook ernstig. Zo lopen er momenteel vijf onderzoeken naar grensoverschrijdend gedrag, waarbij we melders en getuigen horen. Dat duurt lang, te lang vanuit het perspectief van de melders, maar daardoor kan ik zeggen dat we de zaken aanpakken.
“Met YANA hebben we ook het Meldpunt versterkt. Voordien was dat in handen van een externe organisatie, maar dat werkte niet goed. We hebben het daarom in eigen handen genomen en versterkt met twee voltijdse medewerkers. Nu moeten we ook de onderzoeksinstantie versterken om de zaken sneller te laten gaan. Maar we pakken grensoverschrijdend gedrag aan de VUB aan.”
Nochtans bleek uit onze enquête die we onder studenten lieten rondgaan dat 60% nog steeds niet afweet van het Meldpunt en dat 41% geen VUB-initiatieven kent om grensoverschrijdend gedrag tegen te gaan. Kunt u verklaren hoe dat komt?
“De studentenpopulatie vernieuwt elk jaar, dus we moeten onze communicatiecampagne blijven herhalen. We moeten blijven nadenken over manieren waarop we onze studenten kunnen bereiken en ervoor zorgen dat de drempel tot melden nog lager wordt. Dit jaar merken we dat het aantal meldingen gestegen is, en hoewel dat nooit positief is, toont het wel aan dat een significant groter aantal studenten en personeelsleden de weg vindt naar het Meldpunt. De drempel is lager geworden, maar we moeten blijven communiceren en daar zullen we aan blijven werken.”
Grensoverschrijdend gedrag is duidelijk nog aanwezig in het hoger onderwijs. Waar loopt het mis?
“Dat heeft vooral te maken met leiderschap en hoe dat wordt ingevuld. Veel academici worden opgeleid tot academische excellentie: ze behalen hoge studieresultaten, behalen een doctoraat, verdiepen zich in onderzoek en sommigen beginnen een academische carrière. Maar tot nu leidden we hen niet op om een goede coach/leider te worden.
“Daar zetten we nu heel erg op in bij jonge docenten. Zo zullen we in het najaar een leiderschapsdriedaagse organiseren en in juni organiseren we ook een onthaalmoment voor jonge docenten. Daar brengen we ze in contact met ‘engaged leadership’: hoe je leiderschap kunt invullen op een geëngageerde en coachende manier in plaats van op een controlerende, sturende manier. Op die manier doen we aan preventie, maar er is ook nog een generatie academici die gevormd is in de vorige eeuw. Dat is de hoofdreden waarom dat een traject is van lange duur. Aan alle universiteiten trouwens, niet alleen aan de VUB.”
Een troef van de VUB is dat er zo laagdrempelig contact is tussen studenten en professoren. Kan dat verloren gaan door zulke berichtgevingen?
“Nee, dat volg ik niet. Geëngageerd leiderschap behoudt net die laagdrempeligheid.”
Maakt u zich soms zorgen dat er minder vrouwen zullen doctoreren uit angst om grensoverschrijdend mee te maken?
“Door het genderaspect hierbij te betrekken, ga je ervan uit dat het seksueel grensoverschrijdend gedrag is. Dat hoeft niet noodzakelijk het geval te zijn.”
Het is wel een feit dat vooral vrouwen grensoverschrijdend gedrag meemaken.
“Daarover ga ik me niet uitspreken; ik zou er de statistieken voor moeten nakijken. Ik weet niet wie de melders zijn, omdat zij in veel gevallen erg staan op hun anonimiteit, maar ik kan wel nagaan of er inderdaad meer vrouwelijke dan mannelijke melders zijn. Toch heeft toxisch leiderschap niet noodzakelijk iets te maken met gender.”
U haalde het daarnet al aan: de studentenpopulatie verandert voortdurend, waardoor ook Dilemma (het abortuscentrum van de VUB, nvdr.) vrij onbekend blijft. Zijn er ook daar al stappen gerealiseerd om het bekender te maken?
“Onlangs kwam er een rapport uit waar een wetenschappelijk comité aanbevelingen gaf om het recht op abortus te verruimen. Naar aanleiding van dat comité en de reacties daarop hebben we (Dirk Devroey, Jean-Jacques Amy, Anne Verougstraete en Jan Danckaert, nvdr.) een duidelijk statement in de pers gemaakt. De VUB heeft, zonder het ethisch evenwicht uit het oog te verliezen, altijd een duidelijke kant gekozen en dat zullen we ook blijven doen.”
Community of caring
Mentaal welzijn onder studenten is een heikel punt en zeker tijdens covid kenden mentale problemen een piek. Is dat nog steeds een prangende kwestie of is daar intussen verbetering in gekomen?
“Ik blijf bezorgd over het mentaal welzijn van onze studenten en het personeel. Er is een generatie die haar sociale contact twee jaar lang moest inperken, terwijl dat net heel belangrijk is in die levensfase. Ik blijf van mening dat we toen beschermende maatregelen moesten nemen voor de maatschappij, maar ik blijf ook bezorgd over welke invloed dat gehad heeft. We weten immers nog onvoldoende over de langetermijneffecten van de pandemie op het mentaal welzijn. Inzetten op mentaal welzijn blijft een aandachtspunt, waar Nadine Engels, de vicerector Onderwijs en Studentenzaken veel mee bezig is. We moeten een ‘community of caring’ creëren voor studenten.”
Hoe wordt dat concreet verwezenlijkt? Zullen er bijvoorbeeld meer studentenpsychologen komen?
“We nemen enkele maatregelen ter preventie zoals het buddyproject en de kotcoach. Daarnaast zijn er ook bepaalde instanties waar studenten terecht kunnen als ze zich mentaal onwel voelen, zoals de studentenpsychologen, maar ook bij externe partners, zoals BRUCC, het Brussels Consultation Center. Dat is een punt in het beleidsplan van Nadine Engels, de vicerector Onderwijs en Studentenzaken.”
Mentaal welzijn gaat hand in hand met je veilig voelen. Er zijn (trans)studenten die belemmeringen ervaren in de beleving van hun identiteit. Hoe gaat de VUB bijvoorbeeld om met studenten die tijdens hun studies van naam willen veranderen?
“Daarvoor liep een beleidsvoorbereidend project. Sommige studenten willen inderdaad hun naam in hun mailadres of op hun studentenkaart veranderen, omdat ze liever genoemd worden bij roepnaam of omdat ze behoren tot de transgemeenschap. Maar dat heeft ook administratieve consequenties. Op het einde van hun traject moeten wij een diploma uitreiken, waarbij de naam van de student moet overeenstemmen met hun officiële naam op de identiteitskaart. Anders kan dat problemen veroorzaken.
“We nemen dat mee, maar momenteel lopen er zaken die een grotere prioriteit hebben omdat ze een grotere doelgroep bereiken. Zo werken we aan een administratieve vereenvoudiging, waarbij we bijvoorbeeld de vakkenregistratie, inschrijvingen en aanmeldingen eenvoudiger willen maken voor elke student. De volgorde van de processen speelt om technische redenen een rol. We moeten eerst zulke basisprocessen aanpassen vooraleer we andere zaken kunnen meenemen voor een specifiekere doelgroep.”
Internationalisering
De studentenpopulatie wordt steeds diverser en internationaler. Tegelijkertijd maken sommige mensen zich zorgen over de zogenaamde verengelsing bij Nederlandstalige studenten.
“De VUB is procentueel gezien de meest internationale Vlaamse universiteit: we tellen 25% internationale studenten. Het klopt dat er Engelstalige opleidingen zijn, maar dat vind ik een verrijking, want zo kom je op campus met veel andere talen, culturen en filosofische opvattingen in contact. Aan de VUB zijn slechts 3 van de 31 bacheloropleidingen in het Engels: Social Sciences, Business Economics en Linguistics and Literary Studies. Daarnaast bieden we ook masteropleidingen in het Engels aan, zoals de ingenieursopleidingen. Engelstalige opleidingen vormen dus nog steeds een minderheid. Daarbovenop zien we dat Engelstalige opleidingen niet kannibaliseren op bestaande Nederlandstalige opleidingen — die blijven constant of groeien licht. Het is dus geen of-of verhaal waarbij de verengelsing ervoor zorgt dat bepaalde studenten uitgesloten zijn, het is een en-en verhaal.”
Wat internationale studenten betreft: zij krijgen nu te maken met verhoogde huurprijzen, terwijl zij daar niet meteen op voorbereid waren als ze naar België kwamen voor een paar jaar.
“De huurprijzen zijn gestegen aan de VUB (volgend jaar zullen studenten 407,30 euro moeten betalen voor een standaardkamer, nvdr.), maar zijn nog altijd significant onder marktprijs, zeker als je weet dat alle kosten inbegrepen zijn. Wij informeren internationale studenten ruim op voorhand over hoeveel de studiekost bedraagt. Op dat vlak zitten we daarbij niet bij de duurdere landen. Maar als ze hier ingeschreven zijn en in financiële problemen zitten, zullen wij ze ondersteunen via een huurtoelage.”
Rector UGent pleitte ervoor om inschrijvingsgelden te verhogen. Hoe kijkt u daarnaar?
“Wij vinden dat de overheid haar verplichtingen moet nakomen in verband met basisfinanciering van de universiteiten. Er is jarenlang bespaard door bijvoorbeeld indexaties niet toe te passen of kliks over te slaan, wat op zichzelf al een besparing was (als het studentenaantal op Vlaams niveau met meer dan 2% verhoogt, wordt betoelaging van de universiteiten met 2% aangepast, nvdr.). Er is dus een jarenlange besparing geweest in de basistoelage voor het hoger onderwijs. De VUB dringt in de eerste plaats aan om daaraan te werken voordat we pleiten voor hogere inschrijvingsgelden.”
“De universiteiten hebben niet bepaald het oor van de minister van onderwijs, noch van studenten”, zei u drie jaar geleden in een dubbelinterview met Caroline Pauwels. Bent u nog steeds van dezelfde mening?
(pauzeert) “De universiteit en de ministers overleggen regelmatig. Dat wil niet zeggen dat we het over alles eens zijn.”
Duurzame toekomst
Hoe speelt de VUB in op duurzaamheid?
“We werken rond duurzaamheid op drie vlakken. Ten eerste in het onderwijs: we hebben een aantal opleidingsonderdelen rond duurzaamheid gecreëerd, die worden aangeboden in aparte pakketten, zoals postgraduaten en micro credentials. Ook streven we naar een schaalvergroting voor bijvoorbeeld het onderzoek dat we voeren naar klimaat en duurzaamheid waardoor het zichtbaarder wordt. Ten tweede op het vlak van beleidsvoering: we nemen duurzaamheid mee in onze infrastructuurwerken. De constructie boven gebouw G bijvoorbeeld is er gekomen om beter te ventileren en energie te besparen, want voordien werd alle warmte in dat gebouw naar buiten gepompt. Tot slot willen we ook studenten sensibiliseren rond duurzaamheid door bijvoorbeeld systematisch veganistische en vegetarische maaltijden aan te bieden. Ik maakte regelmatig gebruik van het studentenrestaurant, maar sinds ik rector werd, is het moeilijk geworden om er tijd voor te maken. Ik was er nochtans grote fan van (lacht). Toen ik nog les gaf, waren veel studenten het er ook over eens: de VUB heeft het beste studentenrestaurant van alle Vlaamse universiteiten (lacht).”
Tot slot: welke toekomstplannen heeft u nog?
“Inzetten op die community of caring en het nieuwe decreet rond studiereglement en studievoortgang, waar de vicerector Onderwijs en Studentenzaken sterk op inzet. Wat het algemene beleid betreft: onze beleidsplannen zijn goedgekeurd en nu is het een zaak om die in de volgende jaren uit te werken. Zo willen we onze organisatie vereenvoudigen, de VUB sterker positioneren als een ‘urban engaged university’ en een meer Europese universiteit worden, waarbij ons project EUTOPIA centraal staat. Ook willen we inzetten op geëngageerd leiderschap en een minder competitief personeelsbeleid. Tot slot valt of staat de VUB als hoofdstedelijke universiteit dankzij haar netwerk. Samenwerkingen met onze partners, de EhB (Erasmushogeschool Brussel, nvdr.) en ULB, moet ons netwerk versterken alsook de impact van de VUB op de samenleving vergroten.”
0 Comment