Eén op de vijf vrouwen* in België ondergaat in haar leven een abortus. Dat lijkt heel wat, maar in België blijft dat vaak een taboe. Dilemma, het abortuscentrum van de VUB, staat personen officieel al meer dan twintig jaar bij – maar officieus al veel langer.
Tekst: Rieneke Lammens
Beeld: Evelien Feys
Komen aan het woord (v.l.n.r.): Patrick Vanhamel, Anne Verougstraete, Nausikaä Martens en Aline Antoine. Dat is niet het volledige team van Dilemma – er zijn nog drie andere artsen en twee andere verpleegkundigen.
Patrick Vanhamel:
– Omschrijft zichzelf als “dino” aangezien hij al sinds 1987 in Dilemma werkt als sociaal verpleegkundige;
– Beantwoordt telefoonoproepen, voert de onthaalgesprekken, assisteert tijdens de abortuspilprocedure, regelt de administratie.
Anne Verougstraete:
– Opgeleid tot gynaecoloog door o.a. Willy Peers, een Belgisch arts die zijn leven wijdde aan het recht op abortus (en daar ook voor in de cel heeft gezeten);
– Werkt al sinds 1984 als gynaecoloog bij Dilemma en was tot haar pensioen diensthoofd.
Nausikaä Martens:
– Voert net als Patrick en Aline gesprekken en onthaalt mensen;
– Coördineert Dilemma sinds 2018, na 18 jaar te werken in een abortuscentrum in Gent.
Aline Antoine:
– Werkt sinds 2001 als sociaal verpleegkundige in Dilemma;
– Ontfermt zich voornamelijk over het onthaal en voert gesprekken, maar assisteert ook bij ingrepen en bij de abortuspilprocedure.
Illegaliteit
Hoe kwam het abortuscentrum tot stand?
Patrick Vanhamel: “Begin de jaren tachtig begonnen we abortussen uit te voeren onder SJERP (Sociaal, Juridische en Relationele Problemen).”
Anne Verougstraete: Die dienst was gelinkt aan de VUB en bestond uit juristen, psychologen, huisartsen, verpleegkundigen, gynaecologen en seksuologen. We hielpen mensen met anticonceptieproblemen; (buitenlandse) studenten en proffen van de VUB konden hier hun zwangerschap laten opvolgen en mensen die een abortus wilden, moesten op vooronderzoek en nacontrole komen bij ons. Vóór de wet (die abortus in 1990 legaliseerde, nvdr.) gebeurden er ook al illegale zwangerschapsonderbrekingen.
Dat is veranderd toen zwangerschapsonderbrekingen legaal werden. Het psychologische en juridische luik ging dan over naar CAW; het abortusgedeelte werd Dilemma. Wij hebben beslist om dat te splitsen, omdat we schrik hadden dat de christelijke zuil niet zou willen dat wij in het kader van het CAW zwangerschapsonderbrekingen uitvoerden. Vanaf dan kregen we een aparte financiering, boekhouding en begroting.
Jullie deden voor- en nacontrole, maar de ingrepen gebeurden niet hier. Was dat om jullie veiligheid te waarborgen?
AV: Ja. De VUB steunde de illegale abortushulpverleningen, maar had beslist dat de ingrepen zelf op één plek moesten doorgaan, dus in het ziekenhuis van Jette. Soms gebeurden er ook illegale ingrepen in het César De Paepe-ziekenhuis in het centrum van Brussel. Voor veel mensen was het gemakkelijker om daar te geraken, want Jette was moeilijk te bereiken – er was nog geen openbaar vervoer.
Hoe verliep die illegale procedure? Hoe konden jullie controles omzeilen?
AV: Toen waren het nog papieren dossiers. Wij hadden een codesysteem: “1.0” bijvoorbeeld betekende dat iemand een abortusingreep in haar eerste trimester had gehad. De dossiers van die patiënten werden in een kluis in de bank bewaard. Dat was vooral om de vrouwen en de dokters te beschermen. Maar we spraken wel altijd uit dat we abortussen uitvoerden.
Aline Antoine: Dat kon ook alleen maar in een academische omgeving en niet in bijvoorbeeld een katholiek ziekenhuis.
AV: Alle ziekenhuizen van ULB- en VUB-signature deden abortusingrepen, maar de ene maakte er meer lawaai voor dan de andere. Moest het land verdeeld zijn geweest, dan had Franstalig België de wet al twintig jaar vroeger gestemd. In Luik deden ze bijvoorbeeld ook zwangerschapsafbrekingen, weliswaar met processen en betogingen. Jean-Jacques Amy (emeritus-hoogleraar gynaecologie aan de VUB en voorvechter van abortus, nvdr.) heeft bijvoorbeeld meerdere processen gehad.
PV: In Gent zijn er ook abortusdokters veroordeeld.
Zijn er veel verschillen tussen de jaren negentig en nu? Komen er meer vrouwen langs sinds de komst van de wet?
AV: Zelfs voor de wet ging er een enquête rond bij de gynaecologen om te peilen naar hoeveel illegale zwangerschapsafbrekingen ze deden. Dat cijfer is ongeveer vergelijkbaar met het cijfer van nu: rond de 16.000 per jaar (uit de meest recente cijfers van de nationale commissie blijkt dat het cijfer rond de 18.000 ligt, nvdr.)
P: Dat is een van de laagste cijfers ter wereld. Iedereen denkt: ‘zo veel’, maar het is eigenlijk: ‘zo weinig’.
Verlenging van abortustermijn
Hoe staan jullie tegenover een mogelijke verlenging van de abortustermijn?
PV: Wat Lucie Van Crombrugge (Belgisch feminist activist, voorvechter van abortus, nvdr.) altijd zei: hoe later een vrouw vraagt naar een abortus, des te meer ze die nodig heeft.
AV: Soms zien wij vrouwen die te laat zijn. Dat zijn meestal degenen met de meeste psychosociale problemen. Zij hebben geen papieren, geen geld, geen land,… Wij moeten dan zeggen dat we hen niet kunnen helpen en dat ze naar Nederland moeten om hun zwangerschap te onderbreken. Maar dat is heel duur.
PV: Daar kost een zwangerschapsonderbreking meer dan duizend euro – en dan heb je je trein of overnachting nog niet. In België kostte een abortus vroeger trouwens ook veel meer: vrouwen moesten alles zelf betalen, maar sinds de overeenkomst met het RIZIV moeten ze enkel het remgeld betalen.
AV: Ondanks de hoge kost moet Nederland 500 abortussen van België per jaar oplossen. Dat is niet oké.
Voor de duidelijkheid: een minderheid van de vrouwen behoort tot die groep.
AV: Omdat zwangerschapstesten verbeterd zijn, komen vrouwen des te vroeger in hun zwangerschapstermijn. De laatste tien jaar weten vrouwen vaak al dat ze zwanger zijn voordat ze het fysisch kunnen waarnemen – dus voor uitstel van hun maandstonden. Dát is de echte trend. Het is niet omdat het aantal weken verhoogt, dat alle vrouwen het plots leuk vinden om langer zwanger te blijven.
In België ligt de grens op twaalf weken sinds de conceptie, dus veertien weken na de laatste regels. Gebeurden latere zwangerschapsonderbrekingen vaker toen abortus nog illegaal was?
AV: Je hebt altijd mensen gehad die op een bepaald moment zeggen: ‘deze situatie is zo ernstig, we gaan het toch doen’. Trouwens, eigenlijk mag dat ook. Voor medische redenen mag je de zwangerschap later afbreken, bijvoorbeeld bij een drugsverslaving.
© Evelien Feys
Pro-life?
Vandaag ligt abortus nog steeds heel gevoelig. Wat zouden jullie graag tegen de zogenaamde ‘pro-lifers’ zeggen?
Nausikaä Martens: “De wet laat een keuze. Er is niemand die je verplicht om een abortus te laten uitvoeren: als je ertegen bent, moét je dat niet doen.” Wij hebben geen enkel probleem met mensen die geen abortus willen. Maar zij hebben een probleem met mensen die wel een abortus willen uitvoeren.
AV: Zij willen hun ethische normen opleggen aan een groep die deze normen niet deelt. Dat is het probleem.
NM: En ze verliezen uit het oog dat pro-choice ook ethische standpunten heeft, namelijk: een kind op de wereld zetten in goede omstandigheden.
PV: Wij zijn pro-choice, zij zijn anti-choice. Daar komt het op neer.
“De wet laat een keuze: als je ertegen bent, moét je geen abortus doen” — Nausikaä Martens
Kunnen jullie reacties als ‘het is ethisch onverantwoord’ begrijpen?
PV: Zij komen óók naar hier voor een abortus.
AV: Extreem-rechts is bijvoorbeeld anti-abortus, maar als die vrouwen het nodig hebben, komen ze toch. Als een kind niet gaat, dan gaat het niet hé. Dan gaan ook zij over op zwangerschapsonderbrekingen, maar zeggen ze wel: ‘mijn geval is speciaal’.
NM: Velen zijn ook niet per se helemaal tegen abortus, maar vinden het niet zo belangrijk. Hoe verder je van het thema staat, hoe onbelangrijker je het vindt. Dat maakt mij ongerust, want dat is ook wat er nu gaande is in de Verenigde Staten. Daar is niet iedereen tegen abortus: er zijn veel mensen die pro-choice zijn maar wel republikeins stemmen.
AV: In Zweden is de maatschappij heel neutraal tegenover zwangerschapsonderbrekingen. Abortus hoort daar ook gewoon bij de opleiding gynaecologie: elke gynaecoloog moet ook abortussen uitvoeren. Je kunt je er niet tegen verzetten, want het hoort bij de job. Zij kunnen zich dat permitteren, maar in onze maatschappij is dat niet mogelijk. Er zijn nog steeds gynaecologen die patiëntes een schuldgevoel willen geven door bijvoorbeeld de hartslag te laten horen.
AI: In Hongarije zijn er effectief richtlijnen om het hartje te laten horen aan de vrouw voordat de ingreep plaatsvindt.
Dat gebeurt bij jullie niet?
AI: Uiteraard hebben we een echo om te zien hoe ver de zwangerschap gevorderd is. Als de vrouw vraagt of ze ernaar mag kijken, dan tonen we die – al is dat zonder geluid.
AV: Sommige vrouwen willen een foto maken om afscheid te kunnen nemen. Het is niet omdat een vrouw een abortus ondergaat, dat het niet moeilijk is voor haar.
NM: Wij laten dat aan de vrouwen over.
#MeToo voor abortus
Hoe kunnen mensen meer tot inkeer worden gebracht? Kan dat op een wettelijke manier of zijn er andere dingen die beter kunnen?
AV: Toen de abortuswet 25 jaar bestond, was er een campagne met foto’s van vrouwen in hun interieur met het bijschrift ‘ik heb een abortus gehad’ – zonder context. Dat waren allemaal heel ‘gewone’ vrouwen. Dan zie je: het is iedereen.
Moeten meer mensen daarover getuigen?
NM: Dat gebeurt nu niet, en daar zit het probleem. Meer mensen zouden het moeten weten.
AV: Eigenlijk zou je niet moeten zeggen tegen je dochter dat ze moet opletten om niet zwanger te worden. Je zou eigenlijk moeten zeggen ‘er is één kans op vijf dat je dat ooit zal meemaken’. Dat kan nu eenmaal gebeuren.
NM: Je voelt dat abortus op maatschappelijk vlak wordt aanvaard, maar niemand vertelt het. Wat we daartegen kunnen doen? Het moet meer verteld worden en geweten zijn.
AV: Het is één vrouw op vijf. Je neemt tien madammen van vijftig jaar en dan hebben er twee ooit een abortus gehad. Maar dat zullen ze niet bespreken op de koffieklets – en dat is jammer. Mensen kunnen wel zeggen dat ze zat naar huis zijn gereden, terwijl ze daarmee andere mensen in gevaar hebben gebracht, maar niet dat ze hun zwangerschap onderbraken.
NM: We hebben bijna een soort #MeToo-beweging van abortus nodig. Mensen moeten geïnformeerd worden over hoeveel ingrepen er zijn, want de vrouwen die het laten doen, praten er niet veel over.
Het idee is ook vaak dat de vrouw erna in zak en as zit. Terwijl…
AI: (Vult aan) De meesten opgelucht zijn en dankbaar zijn dat we hen geholpen hebben.
NM: Ze zijn niet blij dat ze hier moesten komen; achteraf zullen ze ook verdriet hebben. De meesten dragen dat wel mee, maar mensen dragen zoveel mee. Er zijn dingen die harder kwetsen. Een kind verliezen bijvoorbeeld.
AV: Wij moeten eigenlijk voorstellen om het kind uit te dragen en af te staan ter adoptie. Dat doen wij nooit, maar het staat wel in de wet.
AI: Kun je je voorstellen dat je hier binnenkomt en dat mensen zeggen ‘wacht nog even en geef het dan af’?
“Eén vrouw op vijf heeft ooit een abortus gehad” — Anne Verougstraete
VUB-spotlights
Plaatst de VUB jullie genoeg in de spotlights? Er zijn veel mensen die niet weten dat Dilemma bestaat.
PV: Vroeger kwamen studenten tijdens studentendagen altijd bij ons binnen. Ze krijgen altijd een rondleiding en uitleg. Dat zie je nu minder.
AV: Tegelijkertijd moeten we ook zeggen dat de VUB de enige Vlaamse universiteit is die abortus gedaan heeft in de illegaliteit. De UGent schreef er artikels over, maar de dienst gynaecologie in het UZ Gent heeft er nooit één uitgevoerd. De VUB is de enige Vlaamse unief die zijn nek heeft uitgestoken met professor Amy. Ook nu steunen ze ons. Wij krijgen bijvoorbeeld goedkopere lokalen, personeel, het is een erkende VUB-dienst,…
NM: Maar we staan niet veel in de kijker. Toen de media-aandacht rond Roe v. Wade torenhoog was, werd er vanuit de VUB niet eens gezegd ‘wij hebben ook een abortuscentrum’. Zelf ontbreekt het ons simpelweg aan tijd en financiële middelen om meer naambekendheid te creëren.
Wat vinden jullie zelf de meerwaarde van jullie werk?
AI: Ik krijg nog vaak de reactie of het niet te zwaar is om in een abortuscentrum te werken, maar dat is het niet. Als vrouwen langskomen, babbelen wij over alles om hen zich zo comfortabel mogelijk te laten voelen en een veilige omgeving te scheppen.
PV: Wij vinden het ook belangrijk om vrouwen vanaf het begin te volgen. We proberen erop toe te zien dat vrouwen dezelfde medewerker bij zich hebben tijdens zowel hun vooronderzoek als hun ingreep. Zo hebben ze meer vertrouwen.
AV: Het is heel leuk om vrouwen te kunnen helpen beslissen waar ze naartoe willen in hun eigen leven.
Jullie geven een stukje vrijheid terug.
AV: Ja. Daar doen we het voor.
Naar aanleiding van dit interview polsten we naar de verhouding tussen Dilemma en de VUB bij onze rector Jan Danckaert.
“De VUB en ULB zijn voortrekkers geweest in de strijd voor de liberalisering van abortus en uiteraard blijven we achter die verworven vrijheden staan”, zegt Danckaert. Zelf geeft hij aan niet op de hoogte te zijn van de onbekendheid van Dilemma, maar dat zou te maken kunnen hebben met de veranderende studentenpopulatie. “We hebben steeds meer studenten met verschillende achtergronden, waaronder 25% internationale studenten. We moeten er dus voor zorgen dat we iedereen bereiken en de informatie goed kunnen verspreiden”, stelt hij.
Vorig jaar verscheen een opiniestuk van de rector in samenwerking met Annemie Schaus (rector van de ULB) in Knack. Dilemma werd daar toen niet vermeld. “Toen wilden we vooral benadrukken dat we ons scharen achter de keuzevrijheid van de vrouw”, aldus Danckaert. “Als we onze studentengemeenschap goed willen bereiken, moeten we inzetten op een meertalige interne campagne.”
Meer concreet zal er contact worden opgenomen met Dilemma en zal Danckaert de cellen Gender & Diversiteit en Studentenzaken op de hoogte brengen. Voorts is een soortgelijke campagne als die van het Meldpunt een optie, maar Danckaert ziet vooral het nut in van de beeldschermen op de campus. “We weten dat aankondigingen of boodschappen die daar verschijnen veel effect hebben. Daar kunnen we dus ook nu op inzetten”, vervolgt hij. Tot slot benadrukt Danckaert het belang van Dilemma: “Dilemma blijft een wezenlijk onderdeel van de waarden waarvoor we staan en we moeten ervoor zorgen dat Dilemma en haar werking bekend blijven bij onze veranderende studentenpopulatie.”
* “Vrouwen” verwijst in dit artikel naar personen met een baarmoeder.
VUB-Dilemma
Waversesteenweg 1055, 1160 Oudergem
Afspraak maken kan enkel telefonisch via 02/629 23 40.
0 Comment