Lupé Van Rijmenant is redactielid van de Moeial. Ze schrijft dit stuk in eigen naam.
Opgelet: dit artikel bevat beschrijvingen van expliciet seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Om de zoveel tijd vuurt de VRT een nieuwe fictiereeks op de wereld af. Onmisbare elementen? Acteurs die je in je korte leven intussen al vaker gezien hebt dan je nonkel Dirk, een paar foute uitspraken die evenwel uitgesproken konden zijn door diezelfde nonkel Dirk op Kerstmis en tot slot een onverwachts drama-element om het plot spannend te houden. ‘Twee Zomers’ van Tom Lenaerts is hierin geen uitzondering. Koen De Bouw speelt weer eens een politicus – serieus? – in een geladen reeks waarin hét centrale drama-element een groepsverkrachting is. De serie wil binnen de context van een geval van grensoverschrijdend gedrag tonen dat niets “zwart-wit” is. De ‘r’ in fictie staat hier voor respect.
Tekst: Lupé Van Rijmenant
Filmexpert Britt Valkenborghs wist zonder de serie zelfs nog maar een seconde te bekijken meteen de essentie op papier te zetten: verkrachting is geen entertainment. Dat lijkt een vanzelfsprekendheid, maar is het niet. Het genre van zogenaamde ‘rape-revenge’-movies à la de ‘I Spit On Your Grave’-serie bagatelliseert seksueel misbruik en gebruikt het als een goedkoop plot device. Ook binnen de pornografische sector worden films geproduceerd waarin verkrachting doelbewust geïmiteerd wordt. Een kwalijke evolutie in een wereld waar vormen van pornografisch materiaal steeds toegankelijker worden.
‘Twee Zomers’ is als een spelletje Cluedo, een whodunnit, waarbij de kijker samen met de personages tracht te ontdekken wie een oude video met daarin beelden van een groepsverkrachting gebruikte als chantagemateriaal. Tijdens deze zoektocht komen er onvermijdelijk ook andere geheimen boven water. Om de vijf botten krijg je als kijker de naakte derrière van Mark en het roerloze lichaam van Sofie in je gezicht geduwd. Aflevering vier – nogal smakeloos aangekondigd met het wordt snel duidelijk wat er zich die bewuste avond heeft afgespeeld – spant de kroon: tien minuten lang confronteert Lenaerts de kijker met choquerende beelden van een groepsverkrachting.
Welke onmisbare extra informatie, die niet op een andere manier gebracht kon worden, biedt deze scène de kijker? Mijns inziens: niets. Je blijft achter met een wansmakelijk gevoel terwijl het verhaal lustig verder bolt en intriges zich ontplooien. Lenaerts bespreekt tijdens interviews de zogenaamde ‘grijze zone’ die ook bij seksueel grensoverschrijdend gedrag zou bestaan. De makers sporen de kijkers dan ook aan om met een open geest die zone op te zoeken, omdat we volgens hen over het algemeen te snel oordelen over schuld en onschuld. Ik zag net vier mannen aan een aanranding deelnemen; mannen die sinds het begin van de reeks nauwelijks een oprechte spijtbetuiging over hun lippen kregen. Waarom zou ik voor hén in godsnaam mijn hart openen en die zogezegde grijze zone willen opzoeken? Hoe kan je binnen de context van een groepsverkrachting verdomme een andere onschuldige dan het slachtoffer aanduiden?
Er is geen enkele serie of film over seksueel grensoverschrijdend gedrag waarvan de boodschap sterker werd door het tonen van een grafische verkrachtingsscène. Als je als regisseur afhangt van een expliciete, choquerende voorstelling om je publiek duidelijk te maken dat er iets ernstig gebeurd is, ben je fout bezig. Als je diezelfde scène dan ook nog eens talloze keren opnieuw aan je publiek voorschotelt met spanningsopbouw als belangrijkste motivatie – what the fuck? Zelf beweert Lenaerts bij VRTNWS dat de expliciete aard van de scène dient om “het echt te doen binnenkomen”. De denkwijze dat er grafische beelden nodig zijn om kijker bewust te maken van de graviteit van de gebeurtenis werkt de idee in de hand dat je de ernst van een aanranding – en eventueel de legitimiteit van een aanklacht – slechts moet én kan erkennen als er zogenaamd bewijs is.
De reacties liegen er niet om: het zonnige ‘Twee Zomers’ bevindt zich nu vooral in woelige waters. Er wordt gesmuld van de controverse rondom de reeks. In De Morgen verscheen een artikel getiteld #MeToo-reeks ‘Twee Zomers’ krijgt kritiek: in welke mate zit een groepsverkrachting in ‘grijze zone’?. Ik spuwde zowaar mijn koffie uit bij het lezen van de kop. Toen ik zonet het artikel opende om aan deze opinie te werken, bleek de titel plotsklaps veranderd. Wat niet weet, niet deert? Aan het begin van de tekst wordt gewaarschuwd voor spoilers uit aflevering vier. De spoiler in kwestie betreft de verkrachtingsscène. Een waarschuwing voor seksueel geweld krijgen we niet.
Zo is ‘Twee Zomers’ slechts een nieuwe toevoeging aan de lange lijst van populaire media waarin de representatie van seksueel grensoverschrijdend gedrag en de omgang daarmee simpelweg niet voldoet. De indrukwekkende cinematografie en innemende muziek proberen de wonde te verzachten, maar de stilte van het slachtoffer weerklinkt des te luider.
Vorig jaar werd Promising Young Woman van regisseur Emerald Fennell op het publiek losgelaten. De film werd overladen met positieve kritieken en won zelfs een Oscar voor beste scenario. Je zou bijna denken dat Tom Lenaerts het script voor zijn ‘Twee Zomers’ neerschreef vanuit zijn cinemazetel gezien in beide voorstellingen dezelfde elementen aan bod komen: een vriendin van het slachtoffer is uit op wraak, mannelijke personages blijven tot het bittere eind zonder schuldbesef en een video van een groepsverkrachting duikt op. Het resultaat is een bizarre copy-paste die doet denken aan wat er gebeurt wanneer je een tekst met de verkeerde opmaak in een Word-document plakt. Het geheel werd klungelig gefilterd, ontdaan van alle subtiliteit – in Promising Young Woman werd de verkrachtingsvideo niet in het gezicht van de kijker geduwd – en vrouwelijkheid tot de sensatie als hoofdingrediënt overbleef. Het verhaal van een vrouw werd tot het verhaal van mannen gekneed.
In het dagelijkse leven wordt er steeds meer aandacht besteed aan het debat rondom niet-consensuele betrekkingen en andere vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat er hier gesproken wordt over een debat vind ik betreurenswaardig. De vraag “wanneer is iets grensoverschrijdend” wordt telkens opnieuw voorgelegd, beantwoord en uitvoerig bediscussieerd. Maar de grijze zone waar velen naar op zoek lijken te zijn, is simpelweg niet van toepassing in de context van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het woord is geen enigma: gedrag is grensoverschrijdend wanneer de grens van het slachtoffer overschreden wordt. Noch daders, noch omstanders kunnen beslissen waar de lijn ligt.
Laat me duidelijk zijn: ik wil representaties van seksueel grensoverschrijdend gedrag niet uit populaire media verbannen. Er moet – en mag – niet over gezwegen worden. Laat de slachtoffers spreken. Luister naar hun woorden en duw hen vooral niet uit hun eigen narratief ten gunste van een sterke spanningsboog.
0 Comment