Op 22 maart 2016 gebeurde waar al maanden voor gevreesd werd: Brussel werd getroffen door een reeks terroristische aanslagen. Nu, vijf jaar later, spreekt de Moeial met VUB’ers die zich die dag op en rond de campus bevonden. Hoe hebben zij de fatale uren ervaren?
Tekst: Kjenta Vangampelaere, Lupé Van Rijmenant & Jan Meeus
Beeld: Andreas Lorrain en Emily Schennach
De ochtend van dinsdag 22 maart 2016 vertrok Ben Van Beeck, op dat moment werkzaam bij Infopunt Studenten, zoals altijd vanuit Schaarbeek naar de VUB. “We wilden zoals gewoonlijk de trein nemen naar Etterbeek, maar die reed niet. Dat gebeurde wel vaker, dus stapten we naar tram 7. Dat was rond acht uur, het moment van de aanslag op Zaventem. Er waren wel veel sirenes, maar ik dacht dat er een ongeval gebeurd was op de ring. Pas toen ik aankwam op de VUB vertelde een collega me dat er een aanslag was gepleegd op de luchthaven. Ik repte me toen naar het crisiscommunicatieteam, waar ik lid van was, in Pleinlaan 9.”
Op dat moment zat Simon Aertssen nietsvermoedend in de les Mechanica in een aula onder gebouw E. “Na een half uur ontstond er geroezemoes. Meer en meer studenten begonnen met elkaar te fluisteren en wanneer het zoemen echt was gezwollen, zei de professor dat het stoorde. Ik had nog geen smartphone, dus ik viel echt van mijn stoel toen ik hoorde dat er een ontploffing had plaatsgevonden op de luchthaven. De les ging door tot in de pauze, en toen moet hij het nieuws hebben opgezocht, want nadien was de les afgelast.”
Camille Jonckheere zat dat jaar op kot in het centrum van Brussel. Gewoonlijk nam ze om elf over negen de metro naar de campus. Maar doordat er de avond voordien een kringactiviteit was, overnachtte ze op het kot van een vriendin. “Op 22 maart werden we wakker door een constant geloei aan ambulancesirenes. We dachten nog ‘typisch Brussel, het zal wel weer niets zijn’, maar toen we op onze gsm scrolden, zagen we de berichten van de aanslag op Zaventem. Het was serieus”, vertelt Camille.
“In onze groepschat stuurden we elkaar berichten om te vragen of iedereen oké was. Enkele minuten later stonden er op Twitter speculaties over een tweede ontploffing, maar deze keer in metrostation Maalbeek”, zegt Camille. “Toen dit bevestigd werd door de nieuwsmedia, keek ik mijn vriendin aan en zei ik: “Dank je dat ik bij jou mocht blijven slapen, dat ik daardoor niet op die metro zat.” Camille herinnert zich dat er heel wat paniek was ontstaan: “Ik kon nog net mijn ouders bellen om hen te zeggen dat ik ongedeerd was en veilig bij een vriendin was blijven slapen, tot de verbinding uitviel door een overbelast netwerk.”
Toenmalige eerstejaarsstudente Aïda Gapbasova had die nacht besloten in de zetel van haar VUB-kot te slapen, “omdat die super goed lag. De volgende ochtend werd ik gewekt door mijn kotgenote: ‘Aïda, word wakker, er zijn aanslagen gepleegd in Zaventem!’ Ik geloofde haar eerst niet. Toen ik mijn ogen opendeed zag ik dat heel haar klas in onze woonkamer stond. Mijn gsm gaf dertig gemiste oproepen van mijn mama en een tiental van mijn tante aan; toen besefte ik dat het serieus was”, zegt ze.
Voor Gwendolyn, destijds Masterstudente Vertalen en jobstudent in de bibliotheek, verliep de ochtend gelijkaardig, al was zij niet omringd door kotgenoten of medestudenten. “Destijds zat ik op kot in de Nieuwelaan. Toen de eerste aanslag plaatsvond lag ik nog te slapen. Ik werd gewekt door het geluid van mijn gsm. Verschillende vrienden en familieleden hadden me al gecontacteerd om te zeggen dat er iets aan de hand was in Brussel. Ik heb toen zonder nadenken de televisie opgezet en heb een uur lang vol verbazing naar het nieuws gekeken. Er kwamen steeds meer berichten binnen en zo vernam ik uiteindelijk ook dat er een tweede aanslag plaatsvond in de metro.”
Lees verder onder de foto
©Emily Schennach
“We wisten niet dat het bij Zaventem en Maalbeek zou blijven”
Wat volgde was een chaotische dag. “Je moet beseffen: vandaag weten we dat het een aanslag in Zaventem was en in Maalbeek. Maar heel die dag hebben we niet geweten dat het daarbij zou blijven”, vertelt Ben. Bovendien was er op een bepaald moment een concrete dreiging dat de VUB en ULB een mogelijk doelwit waren. “Op een gegeven moment hadden we de informatie dat iedereen moest blijven waar die was, en vooral: binnen en weg van de ramen.”
“In het begin van de coronacrisis, toen de beelden van verlaten steden en lege lokalen steeds vaker op het televisiescherm verschenen, dacht ik wel eens terug aan Brussel net na de aanslagen. Een nieuwe historische stilte.”
Gwendolyn
De studenten hielden zich bezig in het lokaal waar ze vastzaten of volgden het nieuws op kot. Maar op dat moment waren ze de ULB aan het evacueren en heeft een bepaalde redactie dat foutief vertaald naar VUB. “Dus terwijl wij iedereen aanmaanden om binnen te blijven, ontvingen de mensen op hun smartphone het bericht dat de VUB werd ontruimd. De fout werd snel rechtgezet, maar het was verwarring alom”, aldus Ben.
Ook voor Camille was de dag een en al chaos: “Wat moet je doen als student in een stad waar net een terreuraanslag heeft plaatsgevonden? Daar word je niet op voorbereid. Wij gingen gewoon naar de les, maar bij aankomst waren de schoolgebouwen verlaten, er was niemand. Ook onze professor kwam niet opdagen. Terug op weg naar ons kot riep iemand ons toe: ‘What the fuck denken jullie dat jullie doen? Er is een fucking aanslag geweest. Er zijn mensen gestorven! Blijf in uw kot!’”
Gwendolyn zou, net als tijdens de rest van het academiejaar, die week als jobstudent in de bibliotheek werken. “Het werd al snel duidelijk dat de deuren dicht zouden blijven. Als er toch iemand nodig zou zijn, zou Frans (bibliothecaris VUB-Bibliotheek, red.) naar de campus gaan. Het was voor hem heel belangrijk dat niemand onnodig risico zou lopen.” Naast de bibliotheek, sloot ook de resto haar deuren en werden de lessen omwille van veiligheidsrisico’s een week geschorst. De campus lag er — net als de rest van de hoofdstad — verlaten bij. “In het begin van de coronacrisis, toen de beelden van verlaten steden en lege lokalen steeds vaker op het televisiescherm verschenen, dacht ik wel eens terug aan Brussel net na de aanslagen. Een nieuwe historische stilte.”
Simon had die namiddag les in gebouw Z: “Tegen dan had iedereen het nieuws van de aanslagen ontvangen. Klasgenoten, die pas om 10 uur op de campus wilden zijn, hadden de hele stad doorkruist, want uiteraard lag de metro plat. Ze bleven het eerste half uur het lokaal binnenkomen. Er werd door de professor snel besloten om de les toch maar af te blazen, want er was duidelijk paniek aanwezig in het lokaal en die was aan het groeien. Het feit dat ze de deur op slot heeft gedaan — ‘want je weet maar nooit wie er hier binnen wilt komen’ — deed er geen goed aan.
Telkens een student aanklopte werd er beleefd gevraagd wie het was. Ik stelde voor om galgje te spelen aan het bord, en dat bleek de mensen te bedaren. Nadat we het halve architectuurvocabularium hadden overlopen, werd de film Home opgezet. Elk kwartier was er wel iemand die het niet langer kon houden en de vreemde geometrie van het lokaal benutte om in privé naar huis te bellen. Kort nadat de professor mij vroeg of ik niet eens naar huis moest bellen, belde mijn vader mij.”
‘Moet er iemand naar Geraardsbergen?’
Het openbaar vervoer reed niet meer en heel veel studenten die het nieuws niet tijdig hadden gehoord waren wel op de VUB en mochten lange tijd niet weg. Tot laat in de middag mocht er niemand weg van de campus, en die moesten dan allemaal naar huis. Ben had voor zichzelf uitgemaakt dat hij niet naar huis zou gaan voor de laatste student van de campus was. “Als ik zelf ouder zou zijn van een zoon of dochter op de VUB, zou ik willen dat er iemand zo redeneert en ervoor zorgt dat mijn kind veilig thuis geraakt.”
“Wanneer alle zekerheid onder je uitgeslagen wordt, beginnen mensen echt te handelen”
Ben Van Beeck
Daarop trommelde het Events Team van MarCom allerlei busmaatschappijen op, om pendelbussen te improviseren richting Leuven, Gent, Mechelen… Toen in de namiddag de crisiscommunicatie stilaan rond was, ging Ben helpen aan de tent achter Aula Q, waar de bussen vertrokken. “Dat vond ik ook zo fantastisch: alle mensen die met de auto weggingen van de campus, stopten daar op de hoek, deden hun raampje open, en zeiden waar ze naartoe gingen. ‘Moet er iemand naar Geraardsbergen?’, ‘Moet er iemand naar Maaseik?’ Zo werden die auto’s van professoren en studenten gevuld met andere mensen. Iedereen was daar keihard hun best aan het doen. Dat is me echt bijgebleven: dat wanneer alle zekerheid onder je uit geslagen wordt, mensen echt beginnen te handelen. En alle soorten mensen hè: van directeurs en administratief personeel tot decanen en professoren. Iedereen was bezig met te zorgen voor andere mensen.”
“Het was op zo’n donkere dag mooi om te zien hoe vreemden een hand naar elkaar uitreikten”
Gwendolyn
Gwendolyn werd uiteindelijk door haar zus opgehaald in Brussel. “Ze maakte zich veel zorgen om mijn veiligheid, ook omdat ik zo dicht bij de kazernes woonde (Er was sprake van een verhoogd veiligheidsrisico aan de Géruzet Kazernes, red.). We hebben toen via Facebook een oproep gelanceerd met de vraag wie er nog naar Limburg moest, zodat we eventueel andere personen konden meenemen. Er waren toen veel gelijkaardige burgerinitiatieven en daar kwam toen best wel wat reactie op. Het was op zo’n donkere dag mooi om te zien hoe vreemden een hand naar elkaar uitreikten.”
Wat was dat allemaal?
“Na het ongeloof belandde ik in een soort van roes. Heel raar”, zegt Aïda. “ We bleven die dag met een groep vrienden samen en volgden het nieuws. De hele dag was ik precies verdoofd, tot ik ’s avonds thuis kwam in West-Vlaanderen. Toen besefte ik pas hoe dichtbij ik was geweest. Ik barstte in tranen uit.”
Ook bij Ben drong pas echt door wat er was gebeurd toen hij thuis was gekomen. “De dag nadien, toen de dreiging van een derde aanslag was gaan liggen, schakelde mijn gemoedstoestand vooral naar medeleven; voor wat bepaalde mensen was overkomen. In Brussel verzamelden mensen aan de Beurs om bloemen en kaarsen neer te leggen. Voor mij was het ook belangrijk om daar naartoe te gaan.”
“Dat heb ik gedaan en de conclusie in die dagen nadien was: ik was blij dat ik in Brussel was. De overheid heeft dan al die militairen ingeschakeld, wat volgens mij wel belangrijk was om mensen een veiliger gevoel te geven. Maar wat mij een veilig gevoel gaf waren niet zozeer de militairen, maar gewoon de stad zelf. Door er middenin te zitten, werd mij snel duidelijk dat dit de uitzondering was. Dat het geen kwestie van een permanente dreiging in onze maatschappij was. De dagen nadien waren nog zeer rare dagen, maar mensen van alle kleuren, origine, talen en religies begonnen terug in Brussel echt samen te leven. En dat vond ik het belangrijkste.”
Vijf jaar later
De aanslagen zijn intussen vijf jaar geleden, toch denken enkelen nog vaak terug aan die dag.
Zo was de metro nemen de eerste maanden niet vanzelfsprekend voor Camille. “De halte Maalbeek werd enkele weken geschrapt en afgespannen met zwart plastic. Iedere metrostoel baadde in een oorverdovende stilte als het rijtuig Maalbeek voorbijreed. Het valt niet te vatten hoe het daar op 22 maart 2016 geweest moet zijn. In mijn verdere studententijd heb ik er amper bij stilgestaan, maar de vraag of het veilig is in Brussel werd alleen nog vaker gesteld.”Op 13 maart 2020, toen ons land in lockdown ging, had ze een beetje hetzelfde gevoel. “Iedereen bleef toen ook met een verslagen gevoel achter. In beide lockdowns kon ik niet anders dan op automatische piloot leven en luisteren naar de woorden ‘Blijf in uw kot, ga naar huis, blijf binnen’. Toch vind ik Brussel nog altijd een prachtige stad om te wonen, te leven en te ervaren.”
Aïda was de enige van haar vrienden die op dat moment in Brussel studeerde, wat een grote indruk op de groep achterliet “Als ik nadien mijn vrienden terug zag, werd ik altijd heel stevig vastgepakt. Iedereen had zich zorgen gemaakt, niet enkel in de hoofdstad. Ondertussen woon ik in Brussel, dichtbij Maalbeek. Ik passeer daar bijna dagelijks en dan denk ik wel terug aan die dag. Je wordt daar stil van. Ik denk dat die dag me voor de rest van mijn leven bijblijft.”
0 Comment