Vrijdag 12 februari, 2021. Een van de koudste dagen in een lange tijd maakt de perfecte gelegenheid om naar Schaarbeek af te dalen en eindelijk eens de expo Great Black Music te bekijken. In eerste instantie maar een paar maanden te bezoeken in de Hallen van Schaarbeek is de expo – door toedoen van onze vriend corona – nu een paar maanden verlengd.
Tekst: Sam Nassiri
Beeld: Johan Sebukire
De eerste donkere zaal was redelijk vanzelfsprekend. De koptelefoon die de bezoekers dienden mee te nemen – liefst de eigen koptelefoon in deze tijden natuurlijk – gaf toegang aan een hele reeks documentaires die tegen de muren werden geprojecteerd. Talloze grote en kleinere namen konden gekozen worden met behulp van een armbandje. We hebben het dan niet over het gewoonlijke afratelen van de gekende lijst aan Wikipedia-feiten, maar een intiem portret van muzikanten als Jimi Hendrix, James Brown, John Coltrane of Youssou N’Dour; waar ze hun inspiratie uit haalden en wat ze betekend hebben voor zowel de zwarte gemeenschap als muziek in het algemeen.
Spijtig genoeg werden we na een half uur uit die eerste fascinerende zaal zowat weggejaagd door de security – want elke nieuwe groep bezoekers wordt om het half uur binnengelaten. Binnen de huidige situatie wil je een ophoping uiteraard vermijden, maar je zou er makkelijk een uur kunnen staan.
Een paar van de allergrootsten krijgen een zaal voor zichzelf
‘Afrika’, in zijn vaak homogene en eenzijdige categorisering, bestaat natuurlijk niet, en dat maakte de volgende zaal wel duidelijk. Ook hier toonde een groot projectiescherm in de vorm van het continent vele documentaires waaruit de bezoekers konden kiezen. Elke hoek van het scherm opende een wereld op zich, en een verscheidenheid aan genres en artiesten die vaak compleet anders was afhankelijk van naar welke hoek van het scherm je keek.
Bovenaan kwam Noord-Afrika met zijn vaak opruiende muziek aan een hoog tempo aan bod. Protest in tijden van opstand onder verstikkende dictaturen typeert vaak de muziek uit de Maghreb, maar ook liefde en genieten van de kleine vreugdes die het leven weet te geven. In West-Afrika vinden we wereldster Youssou N’Dour, die als zwarte moslim meer dan de meesten toonde dat Afrika een continent is dat je niet onder een noemer zet. Op de Kaapverdische eilanden veroverde Cesária Évora, the barefoot diva, wereldwijd vele harten – tot aan onze eigenste Stromae toe – en zal de queen van de Morna haar troon waarschijnlijk nooit meer afstaan.
Tinariwen, een van de vele Touareg-bands uit de Algerijnse Sahara wisten de gitaar-treurzangen uit de blues te combineren met hun eigen muzikale tradities en gaven zo de ‘dessert blues’ hun misschien wat voordehandliggende naam. En dan hebben we het nog niet gehad over de meester van de West-Afrikaanse muziek, de ‘Afrikaanse John Lee Hooker’: Ali Farka Touré. In Centraal-Afrika wist jazz zelfs tot diep in de cultuur door te dringen, en in Zuid-Afrika heeft de Apartheid en haar erfenis de muziekscene lang in haar greep gehouden.
Afrika en zijn muzikale diversiteit
Muziek, en zeker in het geval van zwarte muziek, weerspiegelt vaak het politieke en culturele klimaat van de wereld. Vandaag misschien meer dan ooit. Het volgende deel bracht dit in kaart, en overliep grote lijn in de geschiedenis en hoe die zich vertaalde in de evolutie van muziek op het Afrikaanse continent, maar ook ver daarbuiten.
Kwamen aan bod: het verhaal van Bob Marley & The Wailers en de connectie die de rastafari opbouwden met Ethiopië, de opkomst van protestlieden in Zuid-Afrika die de opsluiting van Nelson Mandela aanklaagden, net zoals hoe Public Enemy een hele generatie wist te ontketenen na het politiegeweld dat Rodney King te verduren kreeg. Ook een foto van George Floyd kon niet ontbreken.
Een reis door de tijd met de muziek als gids
Dat het verhaal van de zwarte muziek, zoals zovele dingen, verstrengeld is met het kolonialisme, toonde de laatste ruimte aan. Net zoals de zwarte slavernij in de Zuiderse Staten van Amerika haar genres wist te creëren, deed ze dat ook in de Caraïben en Latijns-Amerika. Ondanks deze duistere realiteit, is muziek vaak ook het ‘instrument’ van de hoop, een geneesmiddel om pijn tijdelijk te verzachten.
Verspreid over de grote ruimte vinden we documentaires en andere beelden over het nageslacht van de Afrikaanse muziek, dat tot in elk hoekje van de wereld te vinden is. Van de gekende blues en jazz is de oorsprong terug te vinden in de Mississippi Delta, weet B.B. King ons alleszins woordeloos, maar met treurige gitaar in de hand over te brengen. Het ultradynamische van muziek wordt hier het meest op de voorgrond gelegd. Een schermpje vertelt over Cuba, waar door een ontmoeting tussen de West-Afrikaanse en Spaanse muziek verscheidene nieuwe genres het levenslicht zagen, die na de revolutie ook in de New Yorkse Bronx en Spanish Harlem een nieuwe ondergrond vonden. Het is dan ook in de sjofele achterbuurten van Havana dat nietsvermoedende wereldsterren Buena Vista Social Club hun eerste stappen zetten.
Muziek maken kan tellen als politiek statement
Tijdens ons bezoek leek een muziekliefhebber nauwelijks te kunnen omgaan met al dat ritme. Ze was amper klaar met het ene filmpje of ze klom al half struikelend over de bankjes om naar het volgende te kunnen kijken, haar handen vrolijk op haar benen trommelend op het tempo van de muziek.
Op andere schermen komen we wat meer iconen tegen. We konden duiken in de opnamesessie van Jimmy Cliff’s hit The Harder They Come of toekijken hoe Jimi Hendrix zijn gitaar in brand stak op het legendarisch Monterey Pop 1967. Het is opvallend hoe de expo de bezoekers op een afstand houdt, maar ons geen verheven toeschouwer maakt van al deze muzikale legendes. Het zorgvuldig uitgekozen beeldmateriaal plaatst ons net tussen de artiesten, en laat ons deel worden van hun muziek.
Legendarische artiesten tonen wat ze kunnen op het podium of in de studio
Muziek blijft een onuitputtelijke bron, ze staat nooit stil. Verdriet, maar ook verzet en emancipatie omzetten in woorden en muzieknoten is een rode draad die door veel muziekgenres in Afrika loopt, maar ook op die plekken waar de Afrikaanse diaspora haar eigen gemeenschap heeft weten te creëren. De expo toont tijdens deze wereldwijde Inner City Blues in Schaarbeek, haar eigen inner city met haar eigen blues.
Great Black Music is nog te bezoeken tot eind maart in de Hallen van Schaarbeek, en opent haar deuren van dinsdag tot zondag tussen 14u en 19u. Studenten betalen 6,5 euro inkom, en reserveren best op voorhand via https://www.halles.be/nl/ap/386-great-black-music.
Hieronder kan je verder genieten van Great Black Music – artiesten van zowel binnen als buiten de expo.
0 Comment