Na tussenstops in Charleroi, Moeskroen, Anderlecht en de Beurs trekt het reizende Museum van het Kapitalisme dit najaar naar de See U kazernes tegenover Campus Etterbeek. De Moeial sprak met twee leden van het collectief achter het project, Samuel Hus en Mathias Cox.
Tekst: Jan Meeus
Beeld: Raisa Vandamme
Het is één van die zeldzame zatte café-ideeën dat er wél van gekomen is. Een groep oud-studenten van Louvain-la-Neuve kwam tot de vaststelling dat er weinig ruimtes bestonden waar je kan discussiëren over de samenleving in het algemeen en het kapitalisme in het bijzonder. “Die avond was legendarisch, we spreken er nog altijd over”, vertelt Samuel. Ze vroegen zich af wat ze daaraan konden doen. Eerst kwamen de klassiekers naar boven: een debat organiseren, een film maken… “Maar dat is heel tijdsgebonden en evolueert niet mee met de tijd”, klonk het. Bovendien wilden ze de bezoeker, de mensen die léven in het kapitalisme, centraal stellen. Dus ontstond een ruimte voor het debat, die ze ‘Museum van het Kapitalisme’ doopten. “Hier nemen we dat kapitalisme eens grondig onder de loep.”
Een museum van een kapitalisme
Twee jaar lang ontwikkelde de groep vrijwilligers de inhoud van de tentoonstelling. De eerste test vond plaats in Namen.
Samuel: “Dat was meteen een groot succes, vooral door het participatieve element. Wij zien onszelf niet als experts van het kapitalisme. We willen mensen niet overtuigen van een visie die wij hebben. We creëren een ruimte, die meegaat met de tijd. Het is een levend museum, want de mensen in het museum zijn deel van de inhoud. Iedereen is legitiem om te spreken over het kapitalisme. Het is voor ons iets dat het economische overstijgt. De omgang tussen mensen, wat is privébezit, wat is collectief? Wat is je motivatie om naar je werk te gaan? Het zijn allemaal dingen die gelinkt zijn aan het kapitalisme, waar we allemaal dagelijks mee geconfronteerd worden.”
Mathias: “Het staat ook in contrast tot de fameuze quote ‘It’s the economy, stupid’ van James Carville. ‘Het is de economie, je snapt het niet’, terwijl je er eigenlijk in zit. Je maakt er sowieso deel van uit.”
Er is over het onderwerp al heel veel gezegd en geschreven. Welke bijdrage leveren jullie aan het debat?
Samuel: “Alles wat je leest wanneer het gaat over de term ‘kapitalisme’, ontwijkt vaak wat het juist is. Het gaat dan over een aspect van het kapitalisme, bijvoorbeeld de arbeidsverhoudingen. Wij willen inzicht geven in het systeem, dat al de lagen van de samenleving behelst. Het gaat zowel over werken met een meer meritocratisch idee als basis, als over ongelijkheid, overconsumptie, de uitputting van natuurlijke grondstoffen… Al die aspecten worden mee binnen een systemisch geheel beschouwd in het Museum van het Kapitalisme.”
“Om de energie en post-corona movements ruimte te geven zijn plaatsen als het museum nodig”
Samuel Hus
Mathias: “Ook het feit dat er een ruimte gemaakt wordt alleen al. Het is geen les, geen boek dat je leest en waar je daarna eens over gaat praten. Het is een museum; het eerste in de wereld.”
Samuel: “En interessant: drie maanden na de opening van onze expositie is een gelijkaardige expo geopend in Duitsland, het Museum des Kapitalismus in Berlijn. Wij wisten niet van elkaars bestaan af, en toch is er parallel een gelijkaardig museum ontstaan.”
Het hing in de lucht.
Samuel: “Inderdaad. Ook in Amerika bestaat een gelijkaardig project; en dat is allemaal los van elkaar ontstaan. We hebben een beetje dezelfde visie, en we spreken er ook over. Maar we hebben drie totaal andere interpretaties. We pretenderen ook niet hét museum van het kapitalisme te zijn, we zijn een museum van het kapitalisme, een interpretatie. En we sporen iedereen aan om hun eigen museum van het kapitalisme te maken. Ons museum toont ook een Belgische interpretatie van het kapitalisme. Die jongeren in Berlijn hebben er bijvoorbeeld een heel andere visie op. Dat is alleen maar verrijkend.”
Als je kritiek levert op het kapitalisme zijn vergelijkingen met Stalin en de goelag nooit ver weg. Hoe bewaren jullie de onpartijdigheid die jullie nastreven?
Samuel: “Eerst en vooral zijn communisme en kapitalisme geen tegengestelden. Het is niet het één of het ander. Er is een heel scala aan modellen voor een samenleving. En bijvoorbeeld op het niveau van omgaan met fossiele brandstoffen was het communisme geen haar beter.”
Mathias: “En het kapitalisme kent ook verschillende uitingen. In de VS is er bijvoorbeeld heel weinig herverdeling richting sociale zekerheid, maar dat is ontegensprekelijk even kapitalistisch als hier, waar we een ander model hebben. En dan is er nog een verschil tussen Scandinavische en meer mediterrane staten.”
Het Museum van het Kapitalisme in de Beurs van Brussel.
© Raisa Vandamme
Samuel: “Er is niet één kapitalisme. Er zijn verschillende uitvoeringen van de tendens.”
Mathias: “Eigenlijk zou het een museum van een kapitalisme moeten zijn.” (lacht)
Machteloosheid/hoop
In de laatste zaal formuleren jullie een aantal alternatieven. Jullie zijn zelf allemaal geëngageerde jongeren. Kriebelt het soms om zelf aan de slag te gaan, of is het vooral een sensibiliserend project?
Samuel: “Als museum willen we mensen niet pushen, maar we vinden dat verandering ergens wel nodig is. Denk aan ongelijkheid of de impact op onze planeet. Daarom stellen we andere modellen van samenleven voor. En we stellen de vraag: op welk niveau willen we veranderen? Er zijn bezoekers die van mening zijn dat we het systeem radicaal moeten veranderen. Tabula rasa, en vervangen door iets anders; een communistisch, een anarchistisch systeem, of een milieubewust socialisme… Maar we halen ook heel specifieke alternatieven aan: wat als we een maximuminkomen zouden inrichten? In Frankrijk bedraagt het loon van de meestverdienende driehonderd keer meer dan dat van de minstverdienende. Er zijn bedrijven die vandaag al een systeem van een maximuminkomen handhaven. Waar de CEO bijvoorbeeld maar vijf keer kan verdienen wat hij zijn werknemers betaalt. Dat zijn alternatieven die niet radicaal het systeem gaan veranderen, maar die wel een oplossing bieden op de stijgende ongelijkheid.”
“Er zijn alternatieven. En een aantal collectieven is daar ook al mee bezig”
Mathias Cox
Mathias: “We voelen ons vaak machteloos als we over het systeem reflecteren. De laatste zaal kan dan echt een eye opener zijn. Kijk: dit zijn alternatieven waarover nagedacht is en waar een aantal collectieven al mee bezig zijn. In Brussel zijn er bijvoorbeeld al alternatieve munteenheden en er zijn deel-platformen voor bijvoorbeeld gereedschap, zoals Tournevie. Het is interessant om te zien dat je niet uit het niets, alleen, een monster moet gaan bestrijden. Er is ook geen monster; er is een systeem waarin limieten zijn. We kunnen die aanpakken en daar zijn ook al mensen mee bezig.”
Corona heeft de tabula rasa wat tastbaarder gemaakt. Er is vaak gezegd dat dit een mooi moment is om onze samenleving te herdenken en op een nieuwe manier terug op te bouwen. Hoe realistisch achten jullie dat we niet terug in het ‘oude normaal’ gaan vervallen?
Samuel: “Vooral in de eerste maanden van de lockdown werden mensen geconfronteerd met zichzelf en de wereld. Toen kwamen er veel ideeën op. Nu begint dat weer te verwateren. Het probleem is dat als we de wereld willen veranderen, we elkaar moeten kunnen zien. Corona kan een klik zijn, maar we moeten kunnen samenkomen. De ruimtes hiervoor worden vandaag helaas door de veiligheidsmaatregelen niet opengesteld en zijn niet de prioriteit van de overheid. Daarom zijn plaatsen zoals het museum nodig: om die energie, die post-corona movements, de ruimte te geven om het debat aan te gaan.”
Om af te sluiten: ‘museum’ klinkt heel statisch en conserverend. In het Museum van het Kapitalisme wordt het kapitalisme net niét bewaard. Is dat wel een goede naam?
Mathias: “Je kan het op twee manieren zien. Ofwel is het de plek waar het bewaard zal worden omdat het niet meer zal bestaan: weet ge nog die tijd, toen we geld staken in banken en we kregen meer geld terug, of mìnder? Hmm! (lacht)
“De tweede optie is dat het museum zichzelf zal heruitvinden. Voor mij betekent een museum ook een plek waar je dingen ontdekt, waar je dingen tegenkomt die een plek verdienen om geobserveerd en geanalyseerd te worden. En waar je ook andere mensen ontmoet die daarnaar willen gaan kijken en daar dan samen over kan filosoferen. Dus het is bewust het Museum van het Kapitalisme genoemd, omdat het een soort pleisterplek wil worden van mensen met een gedeelde zin tot ontdekken.”
Het Museum van het Kapitalisme opent in See U (boven de Kinograph) van 16 oktober tot 18 december. Open woensdag-zaterdag, 10-18u. Toegang is aan vrije bijdrage.
0 Comment