Mentaal welzijn in tijden van corona, het is geen lachertje. Sommigen kampen plots met voordien nog onbekende angsten of gevoelens, anderen voeren deze strijd misschien al net iets langer. Kunnen die gevoelens ook psychotisch van aard zijn, en zo ja: wat dan? De Moeial werpt, samen met enkele deskundigen, een licht op de hulp die we kunnen krijgen en geven, maar ook op de problemen die ons pad kunnen kruisen.
Tekst: Felien Dekorte & Evi Van Thienen
Beeld: Marit Galle
Laten we beginnen bij het begin: een psychose, wat is dat eigenlijk? Volgens VUB-psychologe Johanna Jacobs gaat het voornamelijk om het verliezen van de realiteit. “Dat kan gepaard gaan met wanen of hallucinaties. Wanen zijn feiten die eigenlijk niet kloppen die zich ‘opdringen’, terwijl hallucinaties eerder zintuiglijke ervaringen zijn, zoals bepaalde zaken zien die er eigenlijk niet zijn.” Ook gedesoriënteerd gedrag kan een kenmerk zijn. “Eigenlijk gaat het om een waaier aan symptomen die bij iedere persoon in een verschillende mate tot uiting komen.”
De studentenpsychologe zegt dat die symptomen kunnen horen bij de ontwikkelingsfase van een kind, zoals de stem van een imaginaire vriend horen, maar dat je die ook kunt ervaren wanneer je onder invloed bent van drugs. “Psychotische klachten kunnen ook naar voren komen bij mensen met andere stoornissen”, voegt ze toe. Verder spreekt Jacobs van een ‘continuüm’: “Een psychose kan wijzen op psychotische ervaringen of symptomen (zoals hallucinaties en wanen), maar ook op een onderliggende stoornis, zoals schizofrenie.”
Barsten en breken
Wanneer een student met dergelijke verhalen of klachten bij de studentenbegeleiding langskomt, gaan Jacobs en haar collega’s op zoek naar de bredere context van de psychose. Daarvoor gebruiken ze het zogenaamde balkmodel: “Vaak hebben mensen met psychotische symptomen al een zekere kwetsbaarheid hiervoor ontwikkeld. Die bevindt zich binnenin de ‘balk’. Zo’n kwetsbaarheid kan een genetische erfenis zijn, maar kan ook veroorzaakt worden door omgevings- of cognitieve factoren.” Met omgevingsfactoren bedoelt Jacobs bijvoorbeeld cannabis- of ander druggebruik en traumatische ervaringen. Cognitieve factoren kunnen wijzen op een lager IQ of zelfvertrouwen en de manier waarop iemand met stress en emoties omgaat.
(Lees verder onder de afbeeldingen)
‘Balkmetafoor. Een verklarend model over het ontstaan van psychose gebaseerd op het kwetsbaarheid-stress-coping model’, J. Mestah & I. Noyez, Tijdschrift voor hulpverleners in de GGZ 2001/6.
‘Balkmetafoor. Een verklarend model over het ontstaan van psychose gebaseerd op het kwetsbaarheid-stress-coping model’, J. Mestah & I. Noyez, Tijdschrift voor hulpverleners in de GGZ 2001/6.
‘Balkmetafoor. Een verklarend model over het ontstaan van psychose gebaseerd op het kwetsbaarheid-stress-coping model’, J. Mestah & I. Noyez, Tijdschrift voor hulpverleners in de GGZ 2001/6.
‘Balkmetafoor. Een verklarend model over het ontstaan van psychose gebaseerd op het kwetsbaarheid-stress-coping model’, J. Mestah & I. Noyez, Tijdschrift voor hulpverleners in de GGZ 2001/6.
Die balk kan dus in de eerste plaats barsten beginnen vertonen door innerlijke druk, zoals onverwerkte trauma’s, maar ook gezondheidsproblemen en emotionele of psychische spanningen. “Bovenop die balk kunnen enkele externe factoren extra druk uitoefenen”, legt de VUB-psychologe uit. “Relaties, werk, studeren: noem maar op.” Eenmaal de balk al barsten vertoont, kan die stress van buitenaf een trigger vormen die de balk helemaal doet breken. “Op die manier kan iemand uiteindelijk in een psychose terechtkomen.”
VUB to the rescue
Wanneer je het gevoel hebt dat jij of iemand die je kent in een psychose dreigt te geraken, kan je in de eerste plaats hulp vinden op de universiteit. “Studenten komen bij ons terecht op twee manieren”, legt Jacobs uit. “Als zich een incident voordoet, wordt de student naar ons doorverwezen. Wij laten dan weten dat die persoon bij ons terecht kan, maar natuurlijk ligt het bal in het kamp van de student.” De studentenpsychologen kunnen dan een begeleiding opstarten om de student verder op te volgen en de nodige ondersteuning te bieden.
Als student kan je ook zelf je weg vinden naar de studentenbegeleiding. “Zo komen verschillende mensen bijvoorbeeld een ‘reflex’-statuut aanvragen. Dat zijn studenten die weten dat ze een bepaalde kwetsbaarheid hebben voor psychische problemen en die zo’n attest van ‘redelijke flexibiliteit’ willen gebruiken om te zien of er maatregelen kunnen worden genomen in verband met de studies om zo voor minder stress en dus minder triggers te zorgen.” Dit helpt de psychologen bij het persoonlijke contact met de student. “Hoe beter je iemand kent, hoe meer ‘tools’ je krijgt om die persoon uit een psychose te halen”, verklaart Jacobs. Daarnaast benadrukt zij dat haar team enkel de ‘eerste lijn’ in die zorg kan bieden. “Wij gaan nooit zelf een behandeling opstarten. De prioriteit ligt bij ons eerder om studenten uit de psychose te halen en advies te geven om de impact op hun studies te verminderen. Ook bieden we eventueel steun in de zoektocht naar externe hulp.”
Wie hulp zoekt, vindt niet altijd
Andere mensen zullen misschien eerder steun zoeken bij hun vriendengroep. “Wij hebben onze kameraad altijd ondersteund”, getuigt een vriend van iemand met psychotische symptomen. “Maar dat is iets wat je op de duur niet in iedere situatie kan volhouden: het kan te veel worden.” Daarnaast is het tijdens deze periode van lockdown niet altijd gemakkelijk om elkaar regelmatig te zien, horen en steunen. De vriend in kwestie ging samen met anderen op zoek naar externe hulp voor hun makker. “We zijn op veel plekken geweest, maar in de psychiatrie bleek geen plaats voor een opname. Hij kon nergens heen. Ik ken zelf dé oplossing niet, maar de omgeving is alvast niet behulpzaam.”
Als je naar het ziekenhuis gaat met een psychische problematiek, kan het zijn dat je niet altijd meteen de hulp krijgt die je verwacht had. De psychiatrische afdelingen van ziekenhuizen tellen namelijk maar een beperkt aantal bedden, legt psychiater Nathalie Vanderbruggen van het UZ Brussel uit. “Als de vraag naar opname groter is dan het aantal bedden, kijken we hoe dringend het is om iemand te hospitaliseren. Dan kan het inderdaad gebeuren dat mensen op een wachtlijst komen te staan. Als iemand symptomen van psychose vertoont en zichzelf of anderen hierdoor in gevaar brengt kan een opname aangewezen en zelfs noodzakelijk zijn. Dan zal die persoon niet zomaar op een wachtlijst terechtkomen.”
Bij een erg dringende opname wordt volgens Dr. Vanderbruggen op zoek gegaan naar plaatsen in andere ziekenhuizen. Toch is er soms sprake van plaatsgebrek. “Dan probeert men de tijd voor een opname te overbruggen met ambulante hulpverlening, zoals begeleiding via consultaties bij een psychiater of psycholoog of via mobiele crisisteams. Dat laatste betekent dat de psychiatrische hulpverlening aan huis komt.”
Tijdens de coronacrisis wordt de hulpverlening er niet evidenter op, maar de sector biedt wel oplossingen. “Hoogdringende consultaties gaan uiteraard nog fysiek door, met de nodige beschermingsmaatregelen.” De Staten-Generaal van de geestelijke gezondheidszorg, die de sector vertegenwoordigt, kwam ook met een nieuw initiatief. Op haar site vind je nu verschillende getuigenissen en bekommernissen van en voor mensen met psychische problemen.
Money, money, money
Desondanks deze recente initiatieven zijn er volgens Dr. Vanderbruggen systematische tekorten. In België gaat namelijk slechts zes procent van het totale budget voor gezondheidszorg naar de geestelijke gezondheidszorg. “Dat is bijzonder weinig. De OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) adviseert landen om minstens tien procent van de middelen aan geestelijke gezondheidszorg te besteden.” Dit leidt tot problemen bij de aanbieding en toegang tot de benodigde zorg. “Het is moeilijk om na een opname patiënten door te verwijzen naar psychologen, aangezien die allemaal een enorm lange wachtlijst hebben.”
Ook is psychologische hulpverlening lang niet zo goedkoop. Bij een privé-psycholoog loopt het bedrag voor een consultatie al snel op tot meer dan vijftig euro. Er zijn nu wel enkele mutualiteiten die een tiental sessies deels terugbetalen. Daarnaast kunnen mensen die nieuwe klachten hebben, zoals angst, depressie of verslaving, en hier nog nooit eerder last van hadden, in deze periode wel een eerstelijnspsycholoog consulteren. “Dat is dan voor vier of acht sessies en het is volledig gratis.” Verder biedt ook het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) meer betaalbare hulp. “Het CGG ontvangt overheidssubsidies, waardoor je er slechts vier tot elf euro betaalt. Zij zetten in tijden van corona de psychologische consultaties voort, weliswaar niet fysiek, maar toch.” Die verlaging van de financiële drempel is volgens de psychiater van het UZ een lichte verbetering, “maar het is nog altijd wachten”, zegt ze.
Je (her)kent iemand met psychotische symptomen: wat te doen?
“Iedere persoon heeft een eigen waarheid en maakt dingen mee waarvan wij ze ons niet kunnen inbeelden”, benadrukt de student die bevriend is met iemand die aan een psychose lijdt. “Het is aan ons om collectief onze verantwoordelijkheid te nemen, ook rond deze problematiek.” De rondgang bij verschillende experts, zowel binnen als buiten de universiteit, levert inzichten op over hoe we als medestudent, vriend(in) of familielid iemand met een psychose kunnen bijstaan.
“Wanneer de persoon in kwestie zich nadien bewust wordt van de situatie, kan dat een heel confronterend moment zijn.”, aldus Jacobs. Publiekelijk over een bepaald incident communiceren of de persoon nadien rechtstreeks confronteren kan dan ook nadelig werken. Volgens de studentenpsychologe kan het voor de omgeving daarentegen net wel nuttig zijn om over een voorval te praten. “Een omstander kan eigenlijk al veel doen voor iemand die zich in een psychose bevindt. Uiteraard is dat niet altijd evident, zeker niet als het de eerste keer is dat iemand met een psychose in aanraking komt.” De VUB-psychologe heeft enkele simpele tips paraat: “Vaak kan het al veel helpen als iemand naar de persoon luistert, in een rustige omgeving brengt, vragen stelt en eerlijk en duidelijk is.”
Enkele tips op een rijtje om om te gaan met iemand die psychotische symptomen ervaart
1. Creëer zoveel mogelijk rust
Probeer zoveel mogelijk rust en veiligheid uit te stralen (verbaal en non-verbaal). Geef de persoon ruimte, maar ga niet in op het verzoek om hen voortaan helemaal met rust te laten. Hou de omgeving rustig (niet te veel lawaai, externe prikkels reduceren). Probeer structuur aan te brengen in het dagelijkse leven
2. Biedt ruimte om te praten en te ventileren
Het is belangrijk om er te zijn en open te communiceren. Praat hun ideeën niet weg, maar ga ook niet mee in de psychose. Veroordeel niet, ga niet in discussie en probeer de persoon niet te overtuigen van jouw gelijk. Toon interesse, neem hen en hun ideeën serieus. Geef wel aan dat jij het anders ziet, anders ervaart. Blijf doorvragen; de persoon komt daardoor zelf tot het besef dat er iets niet klopt. Probeer focus op realiteit te leggen.
3. Wees eerlijk en duidelijk
Wees zo eerlijk mogelijk: bijvoorbeeld “ik heb contact opgenomen met bewaking omdat ik me zorgen maak”. Wees duidelijk: korte en duidelijke boodschappen werken beter omdat er vaak al veel chaos is. Leg niet te veel onnodige keuzes op (bv. wil je hier of daarheen gaan).
4. Maak gebruik van de crisiskaart
Bevraag of de persoon er eentje heeft en dan kan je die stappen volgen. In dit document staat hoe er gehandeld moet worden en wat de wensen zijn rond opname, medicatie en andere belangrijke informatie.
5. Motiveer om vrijwillig professionele hulp te zoeken
Benadruk dat je hiermee wil vermijden dat de situatie escaleert. Indien direct gevaar voor jou of de persoon in kwestie: altijd hulp inschakelen. Probeer de persoon hier dan wel op voor te bereiden dat die niet onnodig wordt overvallen.
6. Omgaan met de reacties uit de omgeving
Nodige informatie verspreiden naar omgeving. Bespreek eventueel met wie psychotisch is wat je aan wie vertelt.
7. Zorg voor jezelf
Iemand die aan een psychose leidt helpen, kan heftig zijn: zelfzorg is daarom belangrijk.
De vriend hoopt dat het delen van deze ervaringen en het aanreiken van hulp en tips zal bijdragen aan meer begrip en erkenning van psychologische problemen onder studenten. “We mogen niet te snel op de wagon van vooroordelen springen en iets als ‘gek’ bestempelen, of zelfs beelden delen van iets wat misschien grappig of shockerend lijkt, voordat we weten wat er zich afspeelt. Het kan namelijk ook pure droevigheid zijn.”
0 Comment