Universiteiten worden geconfronteerd met de verwachting van de politiek om zich te profileren, met elkaar te concurreren en de koers van hun beleid te rationaliseren en optimaliseren. De jeugdige onbevangenheid van studenten lijkt zich steeds vaker te mengen met een gevoel van onrecht (en berusting erin). In deze aflevering van ‘Jobserveert’ beschouwt Job de aangekondigde onderwijshervormingen aan de VUB. Wanneer zou activisme het antwoord moeten zijn op doorgedreven rationalisme?

De voorbije maanden veranderden veel Hongkongse universiteiten in een slagveld, waarbij demonstrerende studenten in directe confrontatie raakten met de politie. Maar voor recente voorbeelden moet je niet ver voorbij de eigen landsgrenzen zoeken. Het  Maagdenhuis, het bestuurlijk hoofdkantoor van de Universiteit van Amsterdam, werd in de voorbije vijftig jaar al een tiental keer bezet. In de winter van 2015 bijvoorbeeld, toen studenten meer inspraak eisten in de besluitvorming. De Maagdenhuisbezetting leidde tot de val van de bestuursvoorzitter en een vertrouwenscrisis.

Aan de Universiteit van Kopenhagen, waaraan ik momenteel studeer, kwamen studenten in opstand tegen aangekondigde hervormingen waarbij opleidingen binnen de geesteswetenschappenfaculteit zouden worden samengevoegd. Volgens het universiteitsbestuur zijn de maatregelen noodgedwongen, in een poging om kleine opleidingen te redden. De actievoerende studenten zien het als een doodsteek voor het gespecialiseerde en unieke karakter van hun onderwijs. Daarnaast verweten ze het universiteitsbestuur een gebrek van inspraak.

Het protest tegen de hervormingen laaide de voorbije weken op. Een woud aan spandoeken groeide in de wandelgangen van de universiteit. De studenten kregen steunbetuigingen van binnen en buiten de universiteitsgemeenschap. Een groep studenten bivakkeerde 38 dagen voor de deur van de decaan, totdat het universiteitsbestuur vorige week overstag ging: de hervormingen zijn van de baan. De gebalde vuist verdween, de handen werden geschud.

Ook aan de VUB wordt er flink hervormd. Zo zijn er onlangs hervormingen aangekondigd, die opleidingen over de volledige breedte van de universiteit zullen treffen. De opleiding Wiskunde wordt verbreed met Data Science-vakken, bachelorstudies aan de letterenfaculteit worden vervlochten tot een brede opleidingen waarbij taalonderwijs verder door het leven zal gaan in modulevorm.  Ook de rechtenfaculteit staat aan de vooravond van een metamorfose. Onder het mom van profilering en klaslokalen vullen,  ondergaan opleidingen een make-over, maar de vraag blijft of wat er in de plaats komt de student ten goede zal komen.

Hervormingen in het onderwijs worden vaak aan de student opgediend als broodnodig, maar zouden ook het einde kunnen inluiden van het unieke karakter van een discipline. Met als doemscenario een brede opleiding op modulebasis die niet doet denken aan een sandwich van de Subway, die je geheel naar eigen smaak samenstelt, maar aan een eenheidsworst die is gevuld met de resten die overblijven na een slachting van de huidige onderwijsstructuur.

Binnen de VUB wordt de recente hervormingsdrang verklaard als een noodgedwongen maatregel en van levensbelang voor het voortbestaan van bepaalde opleidingen. Het is fuseren of verdwijnen. Studenten die bij opleidingsraden vraagtekens zetten bij de huidige koers worden geconfronteerd met een voldongen feit. De spaarzame uitingen van ongenoegen stierven tot zover een stille dood.

Natuurlijk hoeven hervormingen niet vanzelfsprekend een uitholling van het onderwijs te betekenen. Wel roept het zonder democratisch overleg en betrokkenheid van studenten het beeld op van achterkamertjes, waar professoren en bestuurders met een rekenmachine verregaande beslissingen nemen over de koers van de universiteit. Onderwijshervormingen horen niet in beton gegoten te zijn, maar moeten juist als een kans worden gezien om terug te gaan naar de grondwaarden van de universiteit als een forum waar vrijdenken en open dialoog centraal staan.

Sinds de aangekondigde hervormingen is het verdacht stil gebleven op campus Etterbeek. De spandoeken met protestleuzen liggen nog als schone lakens in de kast. Het is te eenvoudig om dit verklaren door een gebrek aan activisme onder VUB-studenten. Het voorbije jaar konden namelijk meerdere gebeurtenissen op veel aandacht en reacties rekenen. Maar als het inderdaad zo is dat Dries Van Langenhove en consorten een bedreiging vormen voor het vrije woord, en het plaatsvinden van de W de voorbereiding op de examens verstoort, dan roept dit de vraag op waarom er geen vergelijkbare onvrede is over de dreigende uitholling van het hoger onderwijs. Bestuurders met een kaasschaaf in de hand maken misschien minder kabaal dan het bezoek van een politicus of een luidruchtige wielerkaravaan, maar de consequenties voor de student zijn zeker niet minder groot.

Wellicht is het stilte voor de storm. Laat het duidelijk zijn dat dit geen oproep is tot een bestorming van het Braemgebouw als ware het de Bastille, noch wil ik de ernst van andere kwesties bagatelliseren. Je hoeft niet iets te bezetten om je te verzetten, wanneer activisme het antwoord op doorgedreven rationalisme blijkt te zijn. Wel hoop ik dat we onszelf en onze medestudenten vaker de vraag zullen stellen: waar maken we ons druk over?