“Spiritualiteit is meer een attitude dan een definitie”

Door Lupé Van Rijmenant
Foto’s door Marit Galle en Evelien Feys

De VUB is een halve eeuw oud. Om die nieuwe voordeur te vieren werden verschillende initiatieven op poten gezet, waaronder de kunsttentoonstelling ‘JRSLM – Paradise Lost Again’. Curator Hans De Wolf, ook professor hedendaagse kunst, nodigde ons op een grauwe herfstdag uit om de verborgen kunstwerken te komen ontdekken. 

Uitstel betekent gelukkig niet altijd afstel: na een jarenlange bouwfase pronken de XY-gebouwen eindelijk op onze VUB-campus. In dat tweede heeft het oude Kultuurkaffee – beter bekend als het gloednieuwe Pilar – haar intrek genomen. Naast een concertruimte huist in het Y-gebouw ook een expositieruimte, die momenteel ingenomen wordt door een deel van het mysterieuze ‘JRSLM – Paradise Lost Again’.

Waar komt het idee achter de tentoonstelling vandaan?

Hans De Wolf: “Twee jaar geleden zaten de rector en ik samen om een concept uit te denken. Het project is dan ook niet enkel aan de VUB, maar ook aan haar opgedragen. Dat maakt het vanzelfsprekend dat dit alles ontstond in samenwerking met haar.

Bedoelt u hiermee dat we geloof in een positiever daglicht moeten bekijken?

“Dat is te kort door de bocht. Ik bedoel eerder dat de eeuwige tegenstelling tussen spiritualiteit en wetenschap overbrugbaar is en dat ze samen tot intrigerende resultaten kunnen leiden. Om dit aan te tonen hebben we de ‘Bright Room’ ingericht. Daar legt prof. Jean Paul Van Bendegem in een korte video het meest befaamde voorbeeld van de samenwerking uit: het magische vierkant van Pythagoras, dat onvoorspelbaar voorspelbaar is. Dit bewijst dat cijfers behoren tot de meest mysterieuze kwantiteiten.”

Er is ook een ‘Dark Room’ aanwezig. Wat houdt die dan in?

“In de esthetica bouwen we op de verlichting en de wil, Apollo en Dionysus, licht en donker. Bij spiritualiteit is dat net hetzelfde. Je kan niet kiezen, je moet zowel de donkere als de felle kant omarmen. De werken tentoongesteld in de ‘Dark Room’ liggen in de clinch met het mystieke; ze belichamen een tegenstelling tussen mystiek en intelligentie.”

De werken die hier tentoongesteld worden, zijn kleppers van formaat. Hoe heeft u al die werken hier aan onze kleine universiteit gekregen? 

(lacht) “Passend binnen het thema: het was een beetje een mirakel. Alhoewel, je kan het beter als een combinatie van vertrouwen, reputatie en een sterk verhaal omschrijven. Bepaalde werken, zoals dat van James Ensor, kreeg ik door de interesse van de eigenaar. In andere gevallen was het puur onderhandelen: maandenlang verschillende afspraken verspreid over heel Europa. We noemen dit in ons vak ‘culturele diplomatie’: een spel van argumenteren en overtuigen.”

Het Y-gebouw is nog heel nieuw: heeft dat voor organisatorische problemen gezorgd? 

“We hebben één bepaald werk misgelopen doordat het gebouw nog niet functioneerde. De collectioneur was te vroeg en kwam oog in oog te staan met een onafgewerkte ruimte. Ze heeft dan maar afgehaakt, wat erg jammer was. Verder zijn ook de ruimtes niet meteen geschikt voor exposities: door de vele ramen is er veel te veel licht. Wij hebben de scenografie dan maar opgebouwd en gordijnen gehangen of filters geplaatst. Een teveel aan licht zou niet passen bij de sfeer die we wilden creëren; de ruimte moest ten dienste staan van het verhaal.”

Hoe zou u zelf spiritualiteit definiëren? 

“De wetenschap werkt al eeuwen enorm hard om alles in kennis om te zetten. Ik vind een doorgedreven obsessie met absolute kennis idioot. De menselijke geest is daar niet voor gemaakt. Spiritualiteit is op dat gebied meer een attitude dan een definitie. In deze attitude accepteer je onvoorspelbaarheid en zet je de deur op een kier voor het toeval. Je vindt dit gedachtegoed vaak terug in de kunst: de artiesten laten hun zekerheden varen om nieuwe ervaringen te realiseren. De wereld zit vol prachtige raadsels en we moeten ze omarmen.”

HDW: “Dit werk is een van de meest opzichtige van de tentoonstelling. Als je er goed naar kijkt, zie je dat onder het gitzwarte vlak een kruis verstopt zit. Een volledige negatie van het mystieke, van het goddelijke. Dit schilderij belichaamt de ‘Dark Room’. Je moet het in ware grootte zien om zijn invloed te voelen.”

HDW: “Bij dit werk hoort een boeiende anekdote: de beker met zelfportret stond eerst naast de monstertjes (kinderfoetussen op sterk water, n.v.d.r.). De weduwe van Broodthaers was hier echter niet mee akkoord: ze eiste een verplaatsing. Sinds kort staat Broodthaers dus op een aparte zuil, ver weg van de monsters.”

HDW: “Op deze tafel ligt een selectie van Tuerlinckx’ stenenverzameling, gekoppeld aan een onbegrijpelijk getallensysteem. Alsof het wetenschap is, maar dat is het niet: het is net een soort wraak erop. Onze hele geschiedenis werd door stenen bepaald en kan tot stenen worden teruggebracht. De kunstenares maakt zelf ook deel uit van deze geschiedenis: de steen op het roze platform is haar zelfportret. De steen op het gifgroene platform betekent het einde van het paradijs.”