Hoe seksueel getinte slogans tijdloos zijn

De Moeial is sinds 1983 niet alleen een gratis en onbetaalbaar tijdschrift, waarvan u het privilege heeft het op iedere hoek van de campus te vinden. Het is ook een tijdschrift met een niet onbesproken reputatie als klokkenluider. In de rubriek ‘De Recykrant’ duiken we in het verleden en blikken we terug op controversiële, spraakmakende, bizarre of grappige artikels die het archief van de Moeial eindeloos rijk is.

Over de betogende scholieren zijn al ontiegelijk veel pennen leeg geschreven, die intro zullen we u besparen. Heroïsche eigenschappen worden de initiatiefneemsters van Youth for Climate toegeschreven, een historisch ongeziene beweging van geëngageerde jongeren is ontstaan. Het Moeialarchief is echter even rijkelijk gevuld als ons collectief geheugen. Deze editie van de Recykrant grijpt terug naar een – zeker gezien de beperkte communicatiemiddelen van de 20e eeuw – nog grootsere reeks betogingen. De protesten tegen de plaatsing van kernkoppen in België in de jaren tachtig.

Enola gay, you should have stayed at home yesterday

Het nucleaire tijdperk brak aan na verschillende wetenschappelijke doorbraken, gevoed door de druk ten tijde van WOII om een atoombom te ontwikkelen. De aanvallen op Hiroshima en Nagasaki door de VS waren hierin toonaangevend. Naast het grote aantal directe doden, zorgde de hoeveelheid vrijgekomen straling voor heel wat extra sterfgevallen en talloze  gezondheidsproblemen bij latere generaties. Hoewel de kernraketbetogingen later vooral bekend zouden staan als opstanden tegen de grootmachten en hun wapenwedloop, hadden ze hun oorsprong deels in een milieudebacle. Aan het eind van de jaren vijftig nam het aantal kernproeven in de atmosfeer in die mate toe dat de neerslag van radioactieve deeltjes voor heel wat vervuiling zorgde. Velen vreesden voor de gevolgen van de straling op lange termijn.

Eind jaren zeventig, in het post-Vietnam tijdperk, flakkerde de discussie over de kernwapenwedloop terug op toen men speculeerde over de introductie van de omstreden neutronenbom in het wapenarsenaal van de NAVO. Zo’n bom zou volgens de door actiegroepen veelgebruikte oneliners ‘alle leven doden en gebouwen laten staan’.

De directe aanleiding tot het protest van oktober 1983 was het dubbelbesluit van de NAVO. Op 12 december 1979 besliste ze om 572 Amerikaanse middellangeafstandsraketten in vijf Europese landen onder te brengen, als reactie op de stationering van SS-20-raketten door de Sovjet-Unie.

Ontwapenen om te ontwikkelen

Het Vlaams Aktiekomitee tegen Atoomwapens (VAKA) werkte een uitgebreid pamflet uit dat zowel studenten als andere geëngageerden ervan moest overtuigen dat de raketten niet thuishoorden op Belgische bodem. Onder de titel ‘Raketten? In geen geval!’ schetste het de historiek van de wapenwedloop tussen grootmachten. VAKA-VUB riep in ’t vodje, het informatieblad van studiekring Vrij Onderzoek, in 1981 op om massaal te gaan betogen tegen kernwapens in België. Op 25 oktober 1981 kwamen 200 000 betogers op straat. Dat ging gepaard met massale vertragingen, waardoor heel wat aanwezigen niet eens aan betogen toekwamen. In 1983 vertrok het volk daarom van drie plaatsen richting het Noordstation.

VAKA-VUB riep in
© Archief de Moeial (CAVA)

De  angst voor een kernoorlog en de gevolgen voor de ‘ekologie’, bleef de drijfveer van de actiegroepen. “Lijken van miljoenen mensen en dieren vormen in het getroffen gebied een uitstekende voedingsbodem voor insekten, bakterien, virussen en schimmels. […] Epidemieën breken los, het water is radio-aktief besmet, het voedsel vernietigd. […] Nog meer planten en dieren sterven uit.” (Brochure VAKA, ‘Raketten? In geen geval!, Bron: CAVA).

Het werd de grootste manifestatie die ons land ooit heeft gekend. Geen enkele bron kan met zekerheid zeggen hoeveel betogers er precies waren, maar algemeen wordt geschat dat er – gezien het aantal verkochte treinkaartjes en ingelegde bussen – rond de 400.000 mensen naar Brussel afzakten.

De studentenbladen van ons landsgedeelte besteedden opvallend weinig aandacht aan de grootschalige betoging. De editie van Veto (Leuven) die enkele dagen na de betoging verscheen, vermeldde fijntjes dat: “Als u echt nog niet zou weten hoe het er is verlopen, of hoeveel volk er was,” u maar de kranten van maandag erop moest nalezen. Ook het editoriaal van Schamper (Gent) hekelde smalend de overvloedige media-aandacht.

“Eerst word je maandenlang overspoeld door een pacifistische papierregen, dan ga je – murw geïndoctrineerd – toch mee betogen, d.w.z. tot halfzes ’s avonds stil staan wachten op het plein in Schaarbeek (vredesbewééééging noemen ze dat dan!), dan een cruise door Brussel, enfin, eindelijk huiswaarts en… dan beginnen ze een week later in schamper er opnieuw over! Alsof er niets anders is om een redactioneel aan te wijden.” (Bron: archief Schamper)

Studentenstandpunt

Hoewel de protesten alle leeftijden op de been brachten, leefden ze vooral hevig bij studenten. Tussen de betogingen in het weekend door, waren er ook studentenacties tijdens de week. Het land was nog volledig verzuild, met als gevolg dat de protesten – veel meer dan vandaag het geval is – politiek gerecupereerd konden worden. Politici schuilden zich in kampen en bestookten mekaar ongestraft met kritiek, al dan niet vanuit de oppositiebanken. Voornamelijk de socialisten namen het beleid van de christendemocraten op de korrel waarbij zelfs de rest van de zuil mee bewoog.

De Sociale Raad (de voorloper van de huidige Studentenraad) van de VUB nam in het debat een duidelijk standpunt in. Ook aan andere universiteiten leefde de discussie hevig en stonden verenigingen onder druk om een kant te kiezen. In het Leuvense studentenblad werd uitgebreid bericht over de interne vergaderingen van onder andere de Psychologische kring en de Ingenieurs. (bron: Veto, 1983; CAVA).

Ondanks het massale protest berichtte premier Martens op 15 maart 1985, aan de vooravond van een nieuwe grote betoging, dat de bewuste raketten er zouden komen. Wat niet werd vermeld, was dat het bewuste arsenaal al op weg was naar ons land, zoals enkele maanden eerder in Washington beslist. Dit had tot gevolg dat het aantal betogers tijdens de daaropvolgende vredesbetogingen in 1985 en 1987 werd gehalveerd tot 200.000. De eerste zestien kernraketten werden opgesteld op de vliegbasis van Florennes.

Verschillende historici spraken over de antirakettenbetoging van 23 oktober 1983 als het laatste massale volksprotest tegen politici in België. De kritische ingesteldheid van de bevolking laat zich dus met de klimaatmarsen nog niet volledig getemd zien. To be continued?

Bronnen: Veto, 1983 (CAVA)