Interview met Selim Dion van vzw Toestand

Wat begon als een bende maten die af en toe gebouwen binnendrongen en daar feestjes gaven, ontplooide zich tot VZW Toestand. Een culturele organisatie die leegstand hergebruikt om een meerwaarde te brengen. Na vijf jaar loopt hun overeenkomst met de Stad Brussel over het gebruik van de hangars aan de Materialenkaai af.

We ontmoeten Selim Dion, vrijwilliger bij Toestand in wat vroeger een verzameling leegstaande loodsen was, maar nu de thuisbasis van Allee du Kaai. Eind dit jaar moeten ze plaats maken voor een nieuw openbaar stadspark. Dat betekent zeker niet het einde, maar geeft wel aanleiding voor een gesprek over het verhaal en de mensen achter de vzw.

Wat voor een organisatie is Toestand?

Selim Dion: “In het kort zou je kunnen zeggen dat Toestand een culturele organisatie is die leegstand hergebruikt om er een meerwaarde aan te geven voor de gemeenschap. De bedoeling is om het gebouw terug tot leven te brengen voor een paar dagen en hopelijk langer.”

“Het eerste officiële project, Allee du Kaai, kwam voort uit een voorstel van Leefmilieu Brussel (BIM). Ze mochten alle lege hangars aan de materialenkaai bezetten voor vijf jaar, waarna het zou worden omgebouwd tot een park. Het was de eerste keer dat Toestand officieel in een gebouw mocht trekken voor zo’n lange periode. Het belangrijkste was om stabiliteit te creëren; dus eigen projecten opstarten en er anderen bij betrekken. Zo ontstonden verschillende projecten. Een paar van die projecten zijn uiteindelijk verder gegaan, zoals ‘Collectactif’. Daarbij worden onverkochte goederen van de markt gekocht en wordt er gekookt tegen vrije bijdrage. Dat zorgt ervoor dat iedereen kan eten voor wat ze hebben in hun portefeuille. Zo hebben ze op een ecologische manier (met de restjes van de markt, n.v.d.r.) de eerste voedselbank van Brussel opgericht. Het is eigenlijk gek dat een sans-papierscollectief (want het zijn allemaal sans-papiers, n.v.d.r.) hiervoor heeft gezorgd. Met zo’n projecten bekwamen we de nodige stabiliteit en daarmee konden we nieuwe partners binnenhalen.”

“Het creatieve proces start telkens vanuit gerecupereerde materialen. Als je bijvoorbeeld iemand kent die in een fabriek werkt of je hebt op internet een advertentie gezien voor gratis spullen, dan kan je de materialen gaan ophalen met een truck. Er zijn drie woorden die Pepijn vaak gebruikt (Pepijn Kennis is de hoofdcoördinator en ook de verantwoordelijke voor financiën, n.v.d.r.): creatie, autonomie en dialoog. Creatie omdat we compleet vrij zijn om te gebruiken wat we willen en ook keuze hebben in wat we maken en hoe we het maken. We doen graag dingen zelf hier. Eerst wilden we niet echt met de overheid werken en subsidies krijgen, maar nu doen we dat wel omdat we gemerkt hebben dat dat bepaalde mogelijkheden met zich meebrengt – waardoor je niet altijd een benefiet moet organiseren om een beetje geld te verzamelen. Vooral wanneer je een grote impact begint te hebben in een gemeente moet je echt meer maatregelen nemen. Dus om terug te komen op die autonomie. Je kunt voorstellen om een moestuin te starten en zelf zorgen voor bakken en zaden. Zaden koop je dan bijvoorbeeld aan door een benefiet te organiseren. Zo ben je je eigen baas, nu ja ‘baas’ is niet het juiste woord. Je bent gewoon de ‘dude’ van het project, waar mensen naartoe kunnen komen als ze interesse hebben. Het derde woord, ‘dialoog’, is ook een belangrijke doelstelling van ons. We spreken ontzettend vaak met inwoners, nu ook met de overheid en natuurlijk ook de eigenaar van de gebouwen die we bezetten, want als je eenmaal in zo’n contract zit moet je goed weten wat de eigenaar van je verwacht. Het is altijd belangrijk om die dialoog aan te gaan en je eigen grenzen te kunnen bepalen, maar ook aan te voelen wat de inwoners willen.”

Waar gebruiken jullie de verschillende hangars van Allee du Kaai voor?

“Allee du Kaai is verdeeld in vijf delen. Ten eerste de ‘Zinzinnerie’, waar we nu zitten, dat is de rock-‘n-rollplaats waar jam- en skatesessies worden gehouden. We hebben hier veel instrumenten en veel mogelijkheden om je uit te leven. Het is een grote hangar met veel plaats, wat de ideale setting vormt voor videoclips. Als je verder gaat, heb je de eerste loods. Dat is meer een atelier. Dan heb je de grootste hangar, wat de mensen vaak dé Allee du Kaai noemen. Beneden heb je dan nog de bar, de Collectactif-keuken en dan een ruimte met kinderspeelplaatsen en filmprojecties. Het is vooral een familiale, culturele plek waar je leuke evenementen kan vinden om met je familie naartoe te komen in het weekend. Daarnaast heb je de ‘Barlok’, die een beetje ‘trashier’ is, meer een residentie van artiesten waar ze zelf hun evenementen mogen organiseren. Er gebeuren speciale dingen en dat is meer waar ikzelf naar op zoek ben. Het is anders, harder en ruiger. In Brussel is er volgens mij ook al lang nood aan een ‘hardere’ blik op de zaken.”

Hoe ben je zelf deel gaan uitmaken van Toestand?

“Ik ben hier begonnen door toedoen van Stikstof (rapcollectief uit Brussel, n.v.d.r.). Toen ze hun eerste album uitbrachten zat ik zelf nog bij een rapgroep die ik met maten had opgericht. Wij mochten toen hun voorprogramma spelen en dat was hier, op een mini skate ramp in de Zinzinnerie. Ik kende deze plek nog niet en toen ik voor het eerst die hangar zag dacht ik ‘what the hell, wat is dees?’ Er stond hier keiveel materiaal maar nog niks was gesorteerd en een week later stuurde een maat van in mijn groep een bericht om te zeggen dat ik terug moest komen omdat het er ‘build’ was. Hij legde me uit dat ze er dingen gingen bouwen en de plek gingen oprichten. Ik ging erheen en ik begon dingen af te breken en dingen te bouwen en zes jaar later ben ik nog steeds hier. Het is gek hoe ik het nu eigenlijk een tweede thuis kan noemen. Ik hield meteen van de punk en de attitude die de mensen hier hebben; ‘Fuck al die big companies, al die instanties, die hebben we allemaal niet nodig. Ik heb uw suiker niet nodig; ik heb uw drugs niet nodig; ik heb niks nodig, echt, ga weg. Ik doe mijn eigen stuff en maak mijn eigen muziek en iedereen die wil mag erbij komen.’ Het gaat om vrije bijdrage en communicatie met iedereen. Ik voelde mij hier goed en ik voel mij hier nog altijd goed. Natuurlijk is het binnen een paar maanden gedaan, de vijf jaar lopen af. We gaan het afsluiten met een groots feest met muziekgroepen en activiteiten. Et voilà quoi, ça sera la fin de Allee du Kaai.”

(Lees verder onder de foto)

Waar verhuist Toestand daarna naartoe?

“Er is nog geen deftig gebouw gevonden, we zijn volop aan het zoeken. We hebben nog geen idee waar we naartoe gaan met al onze ateliers. Waarschijnlijk houden we wel een ‘donnerie’, een grote vrije markt waar je vrij dingen kan meenemen of iets anders kan geven in ruil.”

Zijn er naast de Allee du Kaai nog andere belangrijke projecten?

“We hebben ook de oude Pias-gebouwen gekregen van de gemeente Anderlecht om te occuperen, die waar Zwangere Guy zijn videoclip heeft opgenomen. Een enorme hangar dus. We leefden daar eigenlijk, het was voor de eerste keer een woonmogelijkheid voor ons. We waren de conciërges van het gebouw. Er waren allemaal ruimtes voor theater, voor dans, er was echt ontzettend veel plaats. We hadden er een mooie moestuin. Hier is dat minder goed gelukt omdat mensen er te vaak iets komen afplukken, maar daar was alles gecontroleerd.”

Jullie hebben ook internationale projecten?

“Die hebben de grootste impact gehad. Het is gestart in een stad in Oekraïne waar niet veel mensen wonen. We kregen er een oude cinema. Twaalf van onze mensen zijn ernaartoe gegaan en zij hebben die plaats omgetoverd tot een sociaal-cultureel centrum, een open space waar je je eigen tentoonstellingen en concerten kunt houden. Maar een jaar later werd die plek alweer afgebroken omdat er een brand was uitgebroken. Mensen daar hadden vuur gemaakt om de kou te verdrijven. Daarnaast kregen we de optie iets te verbouwen in Kosovo. Dat was niet meer dan een geraamte van een gebouw uit cement, zonder ramen, deuren of dak. We wisten niet wie de eigenaar was en de gemeente wou ons er eerst niet inlaten, maar we dachten het toch te regelen. We kwamen daar aan met vijftig man en zelfs helpende handen uit Zwitserland. We zijn er eigenlijk beginnen bouwen zonder toestemming. Pepijn ging dan naar de gemeente en zei: ‘Wij zijn hier met iedereen en ik weet niet wat jullie plan is maar wij gaan eraan beginnen.’ Dus die dag zijn we daar begonnen en de toestemming hebben we de dag erna pas gekregen. De eerste dag dat we er opruimden, hebben we zes plastieken flessen gevuld met heroïne-naalden. Het was blijkbaar de spot daar. Dat was niet zo leuk omdat het heel gevaarlijk was voor infecties en we shorts droegen omdat het zomer was. Uiteindelijk hebben we het daar in een week tijd verbouwd, volledig met een mezzanine om mensen een kickstart te geven. Daarna hadden we nog 2000 euro over en dat hebben we hun dan ook meegegeven om hun op weg te helpen. Dat project is heel succesvol geworden. Nu, drie jaar later, hebben ze nog meer met die plek gedaan en daarboven hebben ze ook veel subsidies gekregen. Toen we daar aan het werken waren, kwamen een paar locals om te zien wat die whities aan het doen waren. Aan het einde van onze week heeft zich daar een kleine crew gevormd. Zij hebben dat project van ons nadien overgenomen en hebben die plek ‘Termokiss’ genoemd.”

(Lees verder onder de foto)

“Daarna gingen we naar Macedonië, we hebben vijftien builders meegenomen uit Kosovo die we twee jaar geleden hadden leren kennen. In Macedonië hebben we een openlucht-gedeelte en een overdekte plaats gekregen. In totaal waren we met zeventig tot tachtig mensen. De locals wisten op voorhand al wat Toestand was dankzij ‘Termokiss’ in Pristina. We hebben een groot skatepark, een grote tuin, een moestuin, een barbecue en een grote tafel in de vorm van het Toestand-logo gebouwd, en dit allemaal in een week.”

“We willen nu opnieuw iets doen. We zijn vollenbak aan het bespreken waar we nog naartoe kunnen gaan. We zijn allemaal super enthousiast maar je moet altijd een beetje nadenken wat er de vorige jaren succesvol is geweest en wat werkt.”

Onlangs brachten jullie het boek ‘Leegstond’ uit, waar gaat dit vooral over?

“Het boek symboliseert onze expertise in het hergebruiken van leegstaande vacatures. Het gaat deels over het praktische, dus hoe je alles aanpakt. Bijvoorbeeld: je gaat naar de gemeente en vraagt van wie een adres is, dan kun je die eigenaar contacteren en daarna een contract met hem optekenen. Het is een stappenplan dat je kan volgen. Daarnaast krijg je ook de wetgeving en aanwijzingen voor wat je moet doen als je een gebouw binnengaat. Hoe je kan zien of er iemand woont of niet en hoe je kan zien of het daar leefbaar is. Op welk materiaal je daarvoor moet letten. Echt een hands-on guide van hoe je een leegstaand gebouw kunt gaan occuperen. De lay-out is geïnspireerd op documentjes van punkoptredens: kleine informatieve booklets geprint door zelfstandige boekenwinkels, zoals daar zijn ‘How to break locks’ en ‘Le Féminisme pour les Cons’. In het boek staan ook veel foto’s van wat we hebben gedaan, zodat er altijd een visuele representatie is als we het over bepaalde zaken hebben. Met het boek trekken we ook een beetje een ander publiek aan omdat het officiëler is.”

Wat is het verschil tussen kraak en antikraak?

“Kraken is (sinds een jaar) illegaal. Het is eigenlijk een leegstaand gebouw binnengaan en er zonder toestemming in wonen. Er zijn heel mooie voorbeelden van kraken, het zijn niet per se crackjunkies die er zitten om heroïne te spuiten, het gaat veel verder. Ik heb zelf al in kraakpanden gewoond en geloof mij het is de max. Je betaalt zo goed als niks; je betaalt aan niemand de huur; je huis is compleet vrij; niemand zal zagen omdat je een nagel in de muur slaat. En het zijn vaak ook gewoon zeer mooie huizen omdat het oude panden zijn. Ik heb maten die in art-nouveauhuizen wonen met plafonds van vijf meter hoog, terwijl ze maar 200 euro per maand betalen, dat is zot hoor. Zo’n huis zou voor miljoenen verkocht kunnen worden, maar omdat het niet in heel goede staat is, kunnen zij daar wonen in de tussentijd. Antikraak, is eigenlijk de dreiging van vandaag voor ons want dat zijn grote bedrijven die zich aan de kraakcultuur wagen en beslissen om oude gebouwen te gaan gebruiken. Ze voegen er echter hun kruid van kapitalisme aan toe, wat ervoor zorgt dat het veel geld opbrengt. Zij vragen dan meer huur aan mensen en organisaties die er willen wonen terwijl hun proces van antikraak niet veel verschilt met dat van ons. Vaak is het zelfs minder georganiseerd omdat wij door de dialoog die we onderhouden nog een goed idee hebben van waar iedereen mee bezig is, maar dat doen zij niet. Ik heb al gehoord van een gebouw waar de lampen 24 op 24 aan zijn omdat die gelinkt zijn aan een app op de gsm van iemand die de code niet meer kent. Die elektriciteitskosten zullen heel hoog zijn en dat mogen die mensen en organisaties straks betalen. Bij ons zou dat anders zijn. Wij zouden gewoon de kabels doorsnijden. Ze zijn op die manier eigenlijk de kraak aan het vernietigen. Dat hebben ze vorig jaar al gedaan met de nieuwe wetgeving. Kraak illegaal maken was een overdreven beslissing na dat incident in Gent. Ik heb bijna het gevoel dat het opgezet spel was dat ze situatie zo in het nieuws hebben laten verschijnen, om hun wet te kunnen doorvoeren. In het voordeel van die antikraakbedrijven. Er zijn 27 000 lege gebouwen in Brussel en dan hebben we het over bureaus, warenhuizen, grote herenhuizen. Het gaat hier niet over kleine bungalows. En ondertussen blijven ze maar bijbouwen. Hier is alles gratis en we vragen alleen uw enthousiasme en dat je staat achter wat we doen.”

“Het moeilijke is: je zit in die mentaliteit van anarchie en je wil niet echt de grote instanties steunen, maar soms moet je toch dingen opofferen om bepaalde zaken te krijgen. Je zit altijd te twijfelen of je nu tegen je eigen principes in aan het gaan bent of niet. Doe ik iets goeds of iets slechts? Vooral nu Toestand groter en groter aan het worden is. Het is confronterend soms. Sommigen haken daar zelfs door af, omdat het niet meer helemaal is wat het oorspronkelijk was. Maar aan de andere kant is het normaal dat we onze expertise gaan delen met andere mensen na vijf jaar ervaring. Dat is ook het idee erachter, onze kennis verspreiden naar mensen die geïnteresseerd zijn en mensen die het nodig hebben. Ik heb ook al gemerkt dat meer en meer sites geoccupeerd worden en er meer culturele centra ontstaan en dat is mooi.”