De herkomst van bekende plaatsnamen rondom de VUB

Het zijn de straten waar we wonen en winkelen, de gebouwen waarin we lessen volgen en stations waar we de trein nemen. Eventjes iets eten in El Café aan Cimetière d’Ixelles, naar de winkel op de Waversesteenweg, naar de les via station Etterbeek, het is voor veel studenten een dagelijkse bezigheid. De lokale straatnamen en gebouwen zijn bij de meeste studenten in het geheugen gegrift, maar de oorsprong ervan ontgaat ons doorgaans volledig.

Door Janneke Aerssens

En dat is zonde, want de wijk rond de campus heeft een rijke militaire en koninklijke geschiedenis. De straatnamen zijn onze laatste getuigen van het verleden van deze – voor ons anders zo bekende – plaatsen.

Koninklijk erfgoed

De zoektocht naar de geschiedenis van de omgeving van de VUB begint bij koning Leopold II. Hij wilde zijn nalatenschap verzekeren door de bouw van verschillende monumenten. Hij liet verscheidene musea aanleggen, gaf de opdracht tot de bouw van het Justitiepaleis, de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Laken en de Basiliek van Koekelberg. Daarnaast gaf hij de opdracht tot de bouw van de Koninklijke serres, het Kasteel in Laken en het Koninklijk Paleis. Ook het Jubelpark met zijn bekende Triomfboog is een van zijn verwezenlijkingen. Om een goede verbinding van het toenmalige militaire oefenplein op het Jubelpark met Tervuren te bewerkstelligen werd in een volgende stap langs dit park een laan aangelegd: de Jubelparklaan, die in 1895 werd omgedoopt tot de Tervurenlaan. De mobiliteit van deze laan werd enorm verbeterd door de aanleg van twee tramlijnen. Eén kwam uit op het Koninklijk Plein, de andere liep vanaf de Naamsepoort via de Troonstraat en Kroonlaan over de ringlaan langs Campus Oefenplein naar de Tervurenlaan.

De Troonstraat en Kroonlaan vinden hun wortels in een koninklijk verleden. De Troonstraat was de eerste verbinding tussen het Koninklijk Paleis en het Kroonplein, nu bekend als het Blyckaertsplein. Aangezien de straat niet lang genoeg bleek te zijn, werd ze in verschillende fasen steeds verder uitgerekt tot op de begraafplaats van Elsene. Dit ‘straten-surplus’ werd tussen 1880 en 1885 samengevoegd onder de gezamenlijke benaming ‘Kroonlaan’.

Het koninklijk verleden houdt niet op bij de Troonstraat en Kroonlaan. De wijk Koninklijke Jacht was, zoals de naam doet vermoeden, ooit belangrijk voor de koning. Verschillende gebouwen werden er gebruikt als stallen voor de koninklijke paarden, maar ze raakten in onbruik door de komst van de auto. Naast de stallen was er een belangrijke brouwerij gevestigd die vooral bekend was voor haar haar regionale bieren. In de nabije ijskelders, nu van de VUB, werden ijs opgeslagen om zo in de zomer bier te kunnen maken. Tot 1968 floreerde de brouwerij in de wijk, daarna moest ze verhuizen en kwamen de gebouwen leeg te staan. De wijk kwam er verlaten bij te liggen. Kort na de verhuizing van de brouwerij brak er brand uit in kartonfabriek Cobelpa. Vele gebouwen in de wijk verbranden en de gemeente besloot over te gaan tot onteigening. Hier had de VUB voordeel aan, want op deze manier kon ze uitbreiden. De wijk had het nog een aantal jaren moeilijk tot er begin 2000 een plan werd opgevat om de wijk weer tot leven te brengen. Vandaag de dag staat de wijk er weer en trekt ze terug mensen aan.

Etterbeek: de kazernewijk

De wijk Koninklijke Jacht speelde ook een rol in het militaire tijdperk van de omgeving van de campus. Ze stond een deel van haar grondgebied af om er een nieuw oefenterrein voor de militairen van te maken. Dit omdat deze regio in Etterbeek en Elsene geschikt werd bevonden om het leger te laten huisvesten. Het terrein had een gunstige ligging omdat het naast de Kroonlaan lag, wat voor een snelle verbinding met het centrum zorgde. Ook lag het vlakbij het station. Via het spoor werd het oefenkamp van Beverlo in Leopoldsburg, dicht bij Antwerpen, verbonden met Brussel. Voor de komst van het leger was Etterbeek een kleine gemeente, door de militaire activiteiten veranderde dit. Troepen en voorraden arriveerden via het station. In 1943 werd de wijk gebombardeerd waarbij het station zwaar te lijden had. Het verwoeste gebouw werd in 1950 gesloten tot de NMBS in datzelfde jaar besloot om het hoofdgebouw af te breken en er de huidige lokettenzaal te plaatsen.

De gemeente Etterbeek was niet altijd even blij dat het leger zich in de gemeente vestigde. Zo moest bijvoorbeeld de begraafplaats verplaatst worden omdat de legerleiding bang was dat besmettelijke ziekten zich zouden verspreiden onder de soldaten. Het was niet de eerste keer dat het kerkhof verplaatst werd. Toen Etterbeek ontstond, lag het kerkhof midden in het dorp, maar moest het in 1832 na een cholera-epidemie verplaatst worden. De laatste verhuizing dateert van 1877 toen de begraafplaats van Elsene door het leger gedwongen werd te verhuizen naar haar huidige plaats.

Militair verleden

Het militaire verleden van de buurt komt terug in de straatnamen die rondom het voormalige oefenplein liggen. De Pleinlaan verwijst naar het oefenplein zelf en werd in 1877 aangelegd om het hele terrein heen. Oorspronkelijk heette de hele weg Pleinlaan, maar op 1 januari 1917 werd het Etterbeekse deel van de laan omgedoopt tot Triomflaan. Tussen de Kroonlaan en de Waversesteenweg ligt de Generaal Jacqueslaan. Deze loopt langs de campus en de kazernes en droeg vroeger de naam Militaire Laan of Boulevard Militaire. Deze weg werd initieel aangelegd als ringweg rond Brussel en droeg in de ontwerpfase de naam Boulevard des Ponts et Chaussées. Die verbond destijds de kazernes van de Louizalaan met de wijk Koninklijke Jacht. De huidige naam verwijst naar een oorlogsheld uit de Ijzer in 1918: Luitenant-generaal baron Jacques de Dixmude, tevens officier in Belgisch-Congo.

De VUB en ULB zijn de verbindende factor in de koninklijke en militaire geschiedenis. Ze kochten zowel grond van de wijk Koninklijke Jacht als het Oefenplein van de militairen. Ze gaven het een tweede leven. Op het oefenplein krijgen nu dagelijks vele studenten in plaats van militairen hun onderricht.