Brusselse Bronzen Beelden

Als bronstige bronzen beulen, blijven de bustes en beeltenissen van bekenden te Brussel bovengronds blinken. De Brusselse standbeelden: wat betekenen ze? Waarom verdient iemand of iets het om op zo’n manier te worden vereeuwigd? Een tocht langs vijf opvallende standbeelden in onze hoofdstad.

Door Ange-Vanessa Nsanzineza

Ze zijn groot, klein, van metaal of van hout. Ze beelden mensen uit, dieren of gestileerde vormen. Standbeelden vind je in alle hoeken van de stad. Maar naast toeristenkiekjes of bij herdenkingen, staan ze soms ook op andere momenten in de kijker. Zo zorgen de vele straatnamen en monumenten vernoemd naar Leopold II al jaren voor commotie. Ook in de VS zijn standbeelden niet onbesproken. Zo kwamen recentelijk Alt-right-demonstranten gewelddadig op straat om het standbeeld van Robert E. Lee, een generaal van de zuidelijke Geconfedereerde Staten, te behouden. En in Spanje werd het allerlaatste standbeeld van voormalig dictator Francisco Franco pas in 2008 weggehaald. Standbeelden maken deel uit van een gezamenlijke geschiedenis, materieel erfgoed waaruit geleerd kan worden en voor een gevoel van samenhorigheid kan zorgen.

Leopold II aan het Troonplein

Wanneer je uit de bus stapt aan de halte Troon is het moeilijk het beeld van Leopold II op zijn paard over het hoofd te zien, maar hoort het er eigenlijk nog wel te staan? De voormalige koning is dan wel bekend voor zijn grootse bouwplannen zoals het Jubelpark en het Midden-Afrika museum in Tervuren, maar ook berucht om praktijken in de kolonie Congo, dat officieel zijn privé-eigendom was. Vanaf 1890 pompte hij geld uit de Kongo-Vrijstaat om zo zijn grote bouwplannen in België te kunnen financieren. Opvallend is dat dit standbeeld nooit werd weggehaald ondanks de duidelijke misdaden die in Congo gebeurde. In 2015 werd het beeld door Belgische schrijver Théophile de Giraud beklad met rode verf. Het was toen 150 jaar geleden dat Leopold II gekroond werd, de festiviteiten rond die verjaardag zorgde voor heel wat oproer en werden uiteindelijk geannuleerd. De vraag of het beeld kan blijven staan, wordt steeds relevanter.

De Denker in alle staten op de VUB campus in Etterbeek

In 2007 werd naar aanleiding van 150 jaar Vlaamse studenten in Brussel en het vijftienjarige jubileum van de Oudstudentenbond een kunstwerk neergeplant op de campus. Geïnspireerd door ‘De Denker’ (1881) van Auguste Rodin, creëerde postmoderne kunstenaar Willy Van den Dorpe de ‘Denker in alle staten’. De windwijzer op het hoofd van het rode beeld staat symbool voor de kritiek van de kunstenaar op de verschillende manipulaties van het rationeel denken. In 2013 trof men het beeld aan zonder windwijzer, ondertussen werd die gerestaureerd.

Jacques Brel aan het kruispunt bij het Oude Korenhuis

Aan het einde van de Eikstraat in centrum Brussel, tegenover de Jacques Brel Stichting, vind je een zingende Jacques Brel. “Hij ontvangt je met open armen als je van beneden komt”, licht kunstenaar Tom Frantzen toe in een interview met VRT. Met attributen aan zijn voeten en een microfoon in zijn hand krijg je een beeld van wat voor artiest hij was. De Belgische zanger, componist en filmmaker stond bekend voor zijn kritische, maar toch poëtische teksten met verwijzingen naar de Vlaamse Beweging en de Rooms-Katholieke Kerk. “Wanneer je dichtbij komt, lijkt het alsof je een concert van hem bijwoont, want hij staat op een klein podium. Als je hem langs achter bekijkt, lijkt het alsof Brel opstijgt, wat symbool staat voor het gevoel van vrijheid waar hij voor stond”, aldus Frantzen. Het standbeeld werd op 11 oktober 2017 onthuld en is het meest recente standbeeld dat je in Brussel kan vinden.

Het monument voor de Belgische pioniers in Congo in het Jubelpark

Niet alleen het beeld van Leopold op zijn paard zorgt voor onrust. Een ander voorbeeld is het monument voor de Belgische pioniers in Congo, ontworpen door Thomas Vinçotte. Twee jaar na de dood van de Leopold II gaf de Belgische Staat de opdracht om dit beeld te bouwen als eerbetoon voor de inspanning in het voormalige Belgisch-Congo. Boven het monument leest men een quote van Leopold II: “Ik heb het Congowerk ondernomen in het belang der beschaving en voor het welzijn van België.” Dit monument is een goed voorbeeld van ‘The White Man’s Burden’-concept geformuleerd door de Amerikaanse dichter Rudyard Kipling: het idee dat blanken de arme, donkergekleurden moeten helpen en hen moeten leiden op weg naar een beschaafde samenleving. Het meest controversiële deel van het monument vind je aan de linkerzijde waar een Arabier door een Belgische soldaat wordt onderworpen. “De Belgische militaire heldenmoed verdelgt den Arabische slavendrijver”, staat er in steen gebeiteld.

Karel Buls is één van de bekende Brusselaars. Geboeid door politiek werd hij schepen van Onderwijs en uiteindelijk burgemeester van Brussel in 1881. De nieuwe burgemeester en Leopold II konden het niet met elkaar vinden: volgens Buls moest stadsplanning op een organische en dynamische manier gebeuren. Dit was in tegenstrijd met de visie van de koning-bouwmeester. De aanleg van de Kunstberg zou zelfs de reden zijn voor het ontslag van Buls. De fontein werd ontworpen door Molenbekenaar Henri Lenaerts en staat sinds 1999 op de Grasmarkt, waar vader Buls zijn juwelierszaak uitbaatte. Opvallend is ook de hond die tegen hem opspringt, een echt ‘zinneke’. Wat Brussels is voor straathond en waarschijnlijk refereert naar het beleid dat Buls instelde tegen de straathonden die de hoofdstad teisterde eind jaren 1800.

Opnieuw een standbeeld van de hand van Brusselse ‘huis-beeldhouwer’, Thomas Vinçotte. Frans Anneessens was een deken (‘voorzitter’) van een gilde in het Brussel van de 17e eeuw. Keizer Karel VI zwaaide de plak in de Oostenrijkse Nederlanden en voerde een bewind met belastingsverhogingen en hervormingen binnen de vakverenigingen. Anneessens was hier niet mee gediend en verzette zich samen met de Brusselaars. Dit leidde tot een grote opstand in 1717. Op twee dagen tijd werden verschillende plekken in de stad geplunderd en de gebouwen waar het hoogste rechtscollege zetelde, werden vernield. Anneessens en vier andere gildedekens werden aangehouden. Zes maanden na zijn arrestatie werd hij onthoofd op de Grote Markt. Het standbeeld uit wit marmer, onthuld in 1889, toont de man die nobel, met geboeide handen naar zijn dood schrijdt.