“Wij geloven echt nog in de goedheid van de mensen.”

Het meldpunt van de VUB is ingesteld om grensoverschrijdend gedrag aan de universiteit aan te pakken. Het doel is om het welzijn van de mensen aan de VUB te verbeteren en oplossingen te vinden voor conflicten. Men kan veel beloven, maar is de praktijk wel zo veelbelovend als de theorie doet uitschijnen? Zo bleef de steun van het meldpunt uit voor de GRapeweek van Selma Bouillard.

Grenzen overschrijden

Liesbeth Kennes is beleidsmedewerker seksueel misbruik bij het Centrum voor Algemeen Welzijn (CAW) Oost-Brabant en kenner van het thema: “Grensoverschrijdend gedrag kunnen we definiëren als elk gedrag waarbij één van beide partijen in een conflict zich niet goed voelt. De grenzen van de persoon worden overschreden en het gedrag van iemand kan als onaangenaam ervaren worden. Die grenzen liggen bij iedereen ergens anders, waardoor het soms moeilijk aan te voelen is waar de grenzen van een ander liggen.” Seksueel grensoverschrijdend gedrag is slechts één vorm van grensoverschrijdend gedrag. Grensoverschrijdend gedrag gaat ook over pesten, ongewenste opmerkingen of agressie. Seksueel grensoverschrijdend gedrag is een brede waaier van verschillende zaken, waarbij onder andere catcalling (het naroepen van mensen op straat, n.v.d.r.), incest, aanranding of seksuele intimidatie horen. Als men de #metoo mag geloven, zijn er al enorm veel mensen mee in aanraking gekomen met zulk overschrijdend gedrag. Er is een structureel maatschappelijk probleem in de manier waarop we met elkaar omgaan.

Als het overal gebeurt, dan gebeurt het ook hier bij ons. Om zulke gevallen van grensoverschrijdend gedrag discreet te kunnen aanpakken richtte de VUB het meldpunt op.  Hun taak is grensoverschrijdend gedrag kanaliseren en hier een oplossing voor vinden. Dit meldpunt is nog niet zo lang actief. Lisa Wouters is medeoprichter voor het VUB-luik van het meldpunt en vertelt hoe het tot stand kwam: “In 2013 is er een Genderactieplan opgesteld. Eén van de punten van dat plan ging over het opzetten van een meldpunt voor de studenten. Later werd geopperd om datzelfde meldpunt ook voor het personeel te gebruiken.

Als de nood hoog is…

“Er zijn twee mogelijkheden om zo’n meldpunt op te richten,” vertelt Raf Devos, personeelsdirecteur aan de VUB. “Oftewel doe je dat via een extern orgaan, oftewel via een intern orgaan. Als je werkt met een extern orgaan kunnen mensen met hun problemen terecht bij een instantie die onafhankelijk is van de VUB, als je intern werkt is het zoeken naar concrete oplossingen efficiënter.” Daarom koos de VUB ervoor om het meldpunt intern en extern uit te baten. De melding komt binnen bij een externe dienst, het CAW Brussel, die dan het eerste contact legt. Daarna, als de melder dit wenst, wordt de zaak behandeld binnen de VUB, maar het CAW blijft wel nog steeds verantwoordelijk voor het opvolgen van de procedure. Het CAW heeft drie werkdagen de tijd om te antwoorden op de mails die binnenkomen. “Het kan inderdaad zijn dat men even op een antwoord moet wachten, maar er wordt geprobeerd zo snel mogelijk te reageren,” zegt Lisa Wouters. Het meldpunt is dus zeker niet voor een acuut probleem. “Als de nood hoog is, zijn er andere manieren om hulp te vragen, zoals het noodnummer van de bewaking”, zegt Raf Devos. Liesbeth Kennes vindt dat het extern uitbesteden van zo’n meldingen niet altijd de beste zaak is. “Er is een reden waarom de meeste instellingen en bedrijven werken met interne vertrouwenspersonen. Die mensen zijn geen hulpverlener, zoals een eerstelijnhulpverlener van een CAW dat is, maar zijn bijgeschoold in deze problematieken en krijgen als vertrouwenspersoon binnen organisaties een specifiek statuut. Met dat mandaat kun je meer doen dan alleen naar een verhaal luisteren. Vaak hebben mensen geen zin om nadien hun verhaal nog eens elders te moeten doen. De aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag is overigens iets dat door de hele universitaire gemeenschap moet worden gedragen, dat ieder moet bezighouden.”

De goedheid van de mens

Volgens Lisa Wouters zijn er verschillende oplossingen voor conflicten die gemeld worden. “De welzijnswet focust op het vinden van een oplossing tussen de betrokken actoren. We moeten ervoor zorgen dat het welzijn van de persoon verbetert. Dit kan gaan over begeleiding van de persoon of het samenzitten en communiceren met de betrokken mensen. Als het gaat om een extremer geval van grensoverschrijdend gedrag, zoals aanranding of verkrachting, dan gaan we over tot sterkere actie, zoals ontslag of verwijdering van de campus.” Waar de VUB vooral op inzet is dus de bemiddeling tussen de betrokken actoren, maar alle cases zijn zeer divers. Die bemiddeling kan enkel als de melder daar toestemming voor geeft en als het over iets gaat waar de politie niet bij moet worden betrokken of de melder zelf niet in gevaar komt. “Er is niet altijd een duidelijke scheiding tussen slachtoffer en pleger en sommige situaties kunnen al zo lang aanslepen dat beiden de schuld dragen in het conflict,” vertelt Devos. “Wij geloven echt nog in de goedheid van de mensen.”

Zelf onderzoekt de VUB niet of de feiten die worden gemeld waar zijn. “Wij kunnen dat niet en mogen dat ook niet. Wij gaan met de feiten die worden aangebracht aan de slag en we proberen samen met de betrokkenen een oplossing te vinden,” vertelt Devos. Het zou dus goed mogelijk zijn dat sommige mensen het meldpunt gebruiken om anderen te intimideren of te pesten. Het probleem is dat de VUB de anonimiteit van de melder garandeert, waardoor de melder, als het uitkomt dat die kwade bedoelingen had, hiervoor niet gestraft kan worden.

“We zijn ook maar mensen”

Omdat het meldpunt nog maar zo recent is opgestart is het moeilijk om al een brede evaluatie te doen van de instantie. “Het is een leerproces en uiteindelijk zijn wij ook maar mensen. We moeten leren uit onze fouten en we willen vooral dat er geen gaten zitten in het systeem”, zegt Lisa Wouters. Ook is er al een idee om het meldpunt wetenschappelijk te laten onderzoeken, maar dit moet nog praktisch ingevuld worden. Er is wel al een evaluatie geweest. De VUB merkt zelf dat er geen groter probleem is aan onze universiteit als het aankomt op grensoverschrijdend gedrag dan elders. Maar dat wordt enkel geconcludeerd op basis van de meldingen die ze hebben binnengekregen. Het is heel moeilijk rekening te houden met zaken die niet worden gemeld, omdat men daar geen zicht op heeft.

Wouters en Devos geven mee dat er gemiddeld tien meldingen per maand binnenkomen, waarvan de meldingen omtrent seksueel grensoverschrijdend gedrag maar een klein deel van uitmaken. “Als er cases over seksueel grensoverschrijdend gedrag naar buiten komen, zijn dat vaak de meest spectaculaire zaken”, zegt Raf Devos. Lisa Wouters merkt op dat het meldpunt soms nog onvoldoende gekend en zichtbaar is. “Dat komt voornamelijk doordat de zaken discreet worden opgelost. We kunnen geen marketingcampagne doen omtrent de oplossingen die bij verschillende trajecten uit de bus zijn gekomen. Wij werken discreet achter de schermen, waardoor soms mensen het gevoel hebben dat er bijvoorbeeld niets gebeurt met een zaak, maar dat is niet zo.”

Carrièrekansen en gewetenskwesties

Hoewel er vandaag de dag enorm veel aandacht wordt besteed in de media aan zaken van seksueel overschrijdend gedrag blijven beschuldigingen binnen de academische wereld uit. “Heel de academische wereld is zeer mannelijk en competitief, waardoor mensen voorzichtiger zijn”, aldus Kennes. Dit probleem ziet men in de specifieke machtsverhoudingen binnen de universitaire gemeenschap. Een doctoraatstudent onderzoekt vaak iets heel specifieks, dat gekoppeld wordt aan een bepaalde professor. Als er daar intimidatie en machtsmisbruik voorkomt, is het moeilijk om hier melding van te maken. Een doctoraatstudent moet verschillende jaren onder die professor werken en is afhankelijk van hem of haar voor toekomstige carrièrekansen. “Als dit gebeurt, is er een groot probleem. Dat wil niet zeggen dat we er niets aan doen. We zoeken dan verschillende oplossingen, zodat de doctoraatstudent wel nog hetzelfde onderzoek kan blijven doen. Ik geef toe dat dat niet altijd lukt, omdat de mogelijkheden er niet altijd zijn”, zegt Devos. Hij vermeldt erbij dat het evengoed tot een ontslag van die professor zou kunnen leiden, als de feiten ernstig zijn. Maar wil de VUB een professor, die vaak het uithangbord is van de universiteit, wel zomaar ontslaan? “Of het nu gaat over iemand uit het administratief en technisch personeel of over een topprofessor, het zou geen verschil mogen maken.”

GRape-week

Het valt op dat steun van de VUB en meldpunt aan Selma en haar GRape-week in november uitbleef. Die week stelde seksueel grensoverschrijdend gedrag en de verkrachtingscultuur centraal. Ze had het in die week openlijk over verkrachting en welke invloed dit kan hebben op een persoon. Meldpunt en de VUB stonden hier niet achter, terwijl de Studentenraad van de VUB het wel steunde. De vicerector voor onderwijs stuurde hierover een mededeling naar de studenten: “Het is als onderwijsinstelling niet aangewezen om in zulke provocatieve bewoordingen te communiceren. Maar we steunen het initiatief, onder meer via een subsidie van de studentenraad. Dat standpunt is er gekomen na overleg met Meldpunt , CAW, en onze cel diversiteit, die allen de gebruikte communicatie te provocerend en mogelijk choquerend vonden, niet enkel naar het brede publiek maar ook naar slachtoffers toe.”

De ULB stond wel openlijk achter de actie en stelde subsidies tot hun beschikking. “Er waren een aantal bedenkingen vanuit professioneel hulpverleningsperspectief. Het belangrijkste wat het meldpunt nu moet doen is de procedures van de meldingen opvolgen en oplossingen zoeken. Desalniettemin vonden we het positief dat het evenement heeft plaatsgevonden”, zegt Lisa Wouters. Raf Devos meldt hierbij ook dat de universiteit zich niet zomaar achter alles kan scharen wat studenten zeggen. “Maar we moedigen het engagement van studenten wel aan.” Liesbeth Kennes vond het zelf zeer teleurstellend dat de universiteit niet achter het project stond. “Zo’n positief initiatief kan je enkel maar steunen. Er zijn zelden sterkere campagnes gevoerd dan deze opgezet door Bouillard. Mensen vallen voornamelijk over het woord ‘verkrachtingscultuur’, omdat ze het concept niet begrijpen. Dit woord duidt niet aan dat iedereen een verkrachter is. Een universiteit kan niet rond seksueel grensoverschrijdend gedrag werken en een groot deel van de universitaire gemeenschap buitenspel zetten door het thema enkel tot een kwestie van professionelen te vernauwen. Overlevers van seksueel geweld moet je niet onderschatten.” Ze vindt het een pijnlijk signaal vanuit de VUB naar de mensen die zoiets hebben meegemaakt. Selma Bouillard zegt zelf het jammer te vinden dat ze geen openlijke steun van haar universiteit heeft gekregen. “We mochten wel informatiemateriaal van het meldpunt en het CAW uitdelen, maar ze waren niet fysiek aanwezig, terwijl dit wel had kunnen helpen om slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag steun te bieden. Verder heb ik voornamelijk positieve feedback gekregen van verschillende studenten die slachtoffer zijn geweest.”

Dat de VUB iets wil doen aan (seksueel) grensoverschrijdend gedrag is duidelijk via het meldpunt. Er is ruimte voor verbetering, maar een eerste stap is al gezet. Of ze het ook in de praktijk kunnen omzetten is vooral nog afwachten.