“We kennen elkaars verhalen niet”

Yamila Idrissi is Vlaams parlementslid voor de sp.a, behaalde in 1996 een licentie in de rechten aan de VUB en is samen met Saïda Sakali initiatiefneemster van de nieuwe Leerstoel Fatima Mernissi.

Wie was Fatima Mernissi?
Yamila Idrissi: “Fatima Mernissi was de grande dame van de sociologie, het feminisme en specifiek voor het Arabisch feminisme. Zij was een bruggenbouwer avant la lettre, omdat zij altijd vanuit de heilige teksten van de Koran heeft geduid dat het feminisme binnen de islam mogelijk is. Zo is ze het leven van de profeet Mohammed gaan onderzoeken en kwam ze erachter dat bijna alle belangrijke figuren in het leven van de profeet vrouwen waren. Khadija, de eerste vrouw van de profeet zouden we vandaag kunnen zien als een moderne onderneemster. Dat weten niet veel mensen, omdat het te weinig verteld wordt. Daarnaast onderzocht ze ook de machtsverhoudingen in de samenleving, die nog steeds voor het grootste deel bepaald worden door mannen. Het zijn de mannen die de samenleving naar hun hand zetten.”

Fatima Mernissi in België

In België is Fatima Mernissi nog vrij onbekend, hoe zit dat in Marokko?
“Ik weet niet of het waar is dat Mernissi nog onbekend is in België. Toen zij vorig jaar stierf waren er ook in België veel vrouwen in rouw. Zij wordt gedragen door mensen uit zowel de Westerse als de Arabische wereld. Ik noem haar vaak de Simone De Beauvoir van de Arabische wereld. Fatima Mernissi was erg belangrijk voor de Arabische intelligentsia, maar ook voor de gewone vrouw in Marokko. Zo heeft ze verschillende karavanen geleid langs kleine dorpjes om analfabetisme tegen te gaan.”

Is Mernissi ook belangrijk voor Belgische vrouwen?
“Absoluut. Mijn vaststelling is dat we elkaars verhalen niet goed genoeg kennen. Hoewel ik in Marokko geboren ben, heb ik het grootste deel van mijn leven hier in België doorgebracht. Ik voel me Westers, maar tegelijkertijd omarm ik ook mijn Marokkaanse identiteit. Wanneer men niet weet wie Fatima Mernissi is, dan voelt dat voor mij alsof men niet geïnteresseerd is in een deel van wie ik ben. Het is dus voor iedereen belangrijk om haar te kennen, om de ander te kennen. Daarnaast zijn haar boeken zeer mooi geschreven, zoals bijvoorbeeld haar biografie ‘Het Dakterras’.”

Hoe kan de VUB ervoor zorgen dat haar ideeën aan bekendheid winnen onder studenten?
“De rol die de VUB vandaag opneemt door een Leerstoel Fatima Mernissi te installeren en zo haar denken over te brengen op studenten is al een goede stap vooruit. Hierdoor profileert de VUB zich als een universiteit waar bruggen worden gebouwd. Daarnaast zou bijvoorbeeld de Vakgroep Sociologie haar als onderdeel van het curriculum kunnen maken. Mernissi maakt geen deel uit van ons intellectuele denken, terwijl vandaag de dag juist meer studenten een migratieachtergrond hebben. Bepaalde waarden die je vindt bij haar, vind je ook bij andere feministen en sociologen. Door enkel Westerse sociologen te tonen, zet je ook een soort machtssuprematie uit.”

Studenten als kritische denkers

Sinds de verkiezing van Trump realiseren veel studenten zich dat de toekomst niet per se positief hoeft te zijn. Toch komen ze niet massaal de straat op.
“Studenten zullen wel weer op de barricades gaan staan. Wat we nu zien is dat verworven rechten eigenlijk heel kwetsbaar zijn. Simone De Beauvoir verwoordde dit mooi: “Vergeet nooit dat een politieke, religieuze of economische crisis genoeg kan zijn om de vrouwenrechten terug te draaien. Deze rechten zijn nooit verworven. Men moet altijd waakzaam blijven”. Dat gaat over de tijdsgeest waar we nu in zitten, niet enkel over vrouwenrechten. Je ziet dat ook bij de vrijheid van meningsuiting en alle andere rechten die voorheen evident waren.”

Heeft u hoop in de jongeren van vandaag?
“Ik ben hoopvol, al denk ik dat het moeilijker zal zijn dan een paar jaar geleden. Maar een universiteit zoals Caroline Pauwels die ziet, is er een die bezig is om de toekomst mee vorm te geven. Hoe beter studenten gevormd worden als kritische verantwoordelijke denkers, hoe hoopvoller de toekomst is. We vergeten vaak dat we zelf onderdeel zijn van de verandering. Studenten mogen ook niet vergeten dat ze zelf bepaalde krachten in handen hebben. Een goed voorbeeld hiervan is de avond over het nachtvervoer (VUBrusselt, nvdr). Iedereen zou onderdeel van de verandering moeten zijn, maar dat vraagt ook een engagement.”

Er zijn nog maar weinig studenten met een migratieachtergrond die doctoreren. Hoe zou dat komen?
‘’Dat gaat komen. Toen ik aan de VUB studeerde was ik één van de eersten. Ik denk dat het een kwestie van tijd is voordat er meer jongeren met een migratieachtergrond gaan doctoreren.”

Het machtsmechanisme dat we zien tussen mannen en vrouwen, geldt dat ook voor mensen met een migratieachtergrond?
“Zeker, nog veel meer. Vrouwen hebben een glazen plafond, vrouwen met een migratieachtergrond hebben een dubbel betonnen plafond. We moeten ons daar bewust van worden en een soort onverdroten inzet tonen. Er zijn mensen die de eerste stap moeten zetten, daarna zullen er meer volgen. Als we met een grotere groep zijn is het makkelijker om het betonnen plafond te doorbreken. Dat vergt enorm veel energie en tijd. De Fatima Mernissi Leerstoel zou vijf jaar geleden niet gekund hebben, omdat men er niet rijp voor was. Maar de tijdgeest is veranderd, er is nu een urgentie ontstaan.”

Humanistische waarden

Hoe ziet het denken van de 21ste eeuw er uit?
“Dan ga ik terug naar één van mijn favoriete schrijvers Amin Maalouf. Hij beschrijft de wereld aan het begin van de 21ste eeuw als een ontregelde wereld op alle vlakken: klimaat, economie, ethiek, geopolitiek. Het schema dat we in de 20ste eeuw hadden, is aan het afbrokkelen. We dienen op zoek te gaan naar een nieuw paradigma, naar een andere manier van denken om de 21ste eeuw aan te vatten. We moeten terug naar onze humanistische waarden.”

Hoe zien die humanistische waarden van 21ste eeuw eruit?
“De uitdagingen waar we voor staan zijn immens: we moeten verbindingen maken met iedereen, grenzen stellen, benoemen wat niet oké is, we moeten de boel bij elkaar houden en moeten dat ook nog eens allemaal tegelijkertijd doen. Ik denk dat we terug horen te  gaan naar de vraag wat ons mens maakt. Dan kom je eigenlijk tot heel simpele dingen. Empathie bijvoorbeeld, elkaar proberen te begrijpen, proberen de ander niet te veroordelen. Maar ook authenticiteit is belangrijk, ‘practice what you preach’. Zolang we nog handel drijven met Saudi Arabië zijn we niet bezig met die basiswaarden. Iedereen is het er immers over eens dat daar alle rechten die wij zo belangrijk vinden aan diggelen worden geslagen.”