“Studentenkringen moeten zich aanpassen aan de studenten, de studenten niet aan hen”

Op 8 december 2016 publiceerde de Moeial vier getuigenissen van jonge vrouwen die hun ervaringen met grensoverschrijdend gedrag in de studentenkringen deelden. Hoe gaan de kringen hiermee om en gaat/moet er iets veranderen?

Door Emily Schennach en Mathias Cox

De vier studentes getuigden anoniem over hun ervaringen binnen de studentenkringen aan de VUB. Ze benadrukten geen spijt te hebben dat ze een deel zijn van het kringgebeuren, maar voelden ze zich na bepaalde activiteiten slecht en/of fout behandeld. Het gaat hier dan om bijvoorbeeld de Miss Marleentje-verkiezing van MeSaCoSa (de kring van de studenten Kinesitherapie en Lichamelijke Opvoeding, nvdr), de Poppoll (een verkiezing over alle facultaire en regionale kringen heen, nvdr), en de wet t-shirt contest van Solvay. Samen schetsen ze een beleving van de algemene mentaliteit, normalisering en groepsdruk rondom seksisme in de kringen.

Verloop

Het artikel veroorzaakte veel rumoer, zowel op de campus als daarbuiten. Wat is er toen gebeurd? In de decembereditie van 2016 verscheen het artikel ‘Seksisme in het kringleven: ik voel me sle(ch)t’ zowel in het magazine als online. In de dagen daarop reageren de studentenkringen en de rector via Facebook. De kringen voelen zich onterecht behandeld en vinden dat ook zij gehoord moesten worden in het artikel. Rector Caroline Pauwels citeert Simone de Beauvoir en vertrouwt erop dat de studenten hun verantwoordelijkheid zullen nemen. De Studentenraad verwijst dan weer naar de codex Studentenleven waarin staat dat de fysieke en mentale integriteit altijd en overal gerespecteerd moet worden. Ook de nationale media pikt het onderwerp op.

Op 13 december 2016 organiseert studiekring Vrij Onderzoek een debat met de studentenkringen en de Moeial waar iedereen welkom is. Het doel van dit debat is om de aandacht te verschuiven van hoe het artikel geschreven werd naar de inhoud: seksisme. Er wordt veel gelachen in de zaal, maar enkelingen brengen ook goede en concrete zaken naar voren. Zo wordt het probleem rond groepsdruk benadrukt en dat ook mannen slachtoffer kunnen zijn van seksisme. Wat vooral opvalt, is dat de studentikoziteit als een paal boven water lijkt te staan. Ook in een debat rond seksisme.

In de daaropvolgende dagen worden er een honderdtal Moeialedities gestolen en een verdeelbak kapot teruggevonden. Één van de studenten trekt haar getuigenis in. Een studentenkring dreigt met juridische stappen tegen de Moeial. De Moeial biedt een Recht van Antwoord aan. De kringen gaan daar niet op in. De universitaire overheid, de Studentenraad en de studentenkringen zijn het er over eens: de kringen moeten, willen en zullen deze problematiek zelf oplossen. Maar nu héél concreet: zal er iets veranderen?

Vertrouwenspersoon

Arnaud Moeykens, ondervoorzitter van het Brussels Studentengenootschap (BSG), vertelt dat het artikel “als een schok kwam.” “Er was niet echt een aanleiding of een direct incident, maar een aantal kleine incidenten die in één keer naar buiten zijn gekomen”, aldus Moeykens. Het BSG meldt dat het tot op het moment van het verschijnen van het artikel geen klachten heeft binnengekregen, net zomin als het Meldpunt voor Grensoverschrijdend gedrag en de VUB zelf. Moeykens: “Als er vier meisjes zijn die zeggen dat er een probleem is, dan is er effectief een probleem. Anders zou het artikel niet geschreven zijn. Dat aanvaarden we ook. We hebben toen met de Studentenraad gepraat en ook met de verenigingen. Op de praeses-vergadering hebben we de kringen aangesproken.” Het BSG heeft aan haar kringen gevraagd om voor volgend academiejaar een vertrouwenspersoon ter beschikking te stellen tijdens de activiteiten. Dat zijn de kringen nu intern aan het bespreken. “Dat is iemand die niet meedoet aan de activiteiten en geen deel uitmaakt van die schacht-bestuur relatie. Die persoon schreeuwt dus niet tegen de schachten en is vertrouwelijk. Dat zou de drempel moeten verlagen. Met zo een vertrouwenspersoon willen we dus iemand binnen de kring hebben waar de studenten terecht kunnen, maar dan zonder de hogere rang”, vertelt Moeykens.

De Studentenraad van de VUB heeft contact gehad met de kringen maar laat de verantwoordelijkheid om het probleem op te sporen en eventuele veranderingen aan te brengen aan de kringen zelf. “Wij zijn wel in de resto van de VUB geweest waar studenten met bordjes op de foto konden. Op die bordjes stonden onder andere de woorden Gender Equality. Wij wilden hiermee tonen dat we gehoor gaven aan het debat. Die fotocollage wordt later nog zichtbaar op de VUB”, vertelt Studentenraadvoorzitter Jarne Verelst. Bovendien zette de Studentenraad het debat op hun agenda tijdens de eerstvolgende plenaire vergadering in december.

Reactie kringen

Enkele dagen voorafgaand aan dit artikel werden de facultaire studentenkringen van de VUB via mail door de redactie benaderd met de vraag of ze een reactie wilden geven. Studentenkring Solvay reageerde dat we ons best konden laten dopen om op de hoogte te zijn van de veranderingen en verwees ons door naar een geschreven statement van vorig jaar. PPK heeft intern de kwestie van de Poppoll besproken.

Maxime Opsomer, voorzitter van Folklore Academie, verklaarde dat de polemiek vooral een gebrek aan praten met elkaar is: “Het eerste artikel (‘Seksisme in het kringleven: ik voel me sle(ch)t’, nvdr) was eenzijdig en blokte zo dialoog af. Maar kringen mogen zich niet verstoppen achter ‘nee, we zijn geen seksist’, ze moeten ook zichzelf blijvend in vraag stellen en durven veranderen.”

“Niemand in een kring vindt handtastelijkheden oké. Dat gebeurt overigens ook op veel andere plaatsen. Om dan te concluderen dat het volledige kringleven seksistisch is, vind ik te kort door de bocht. Met de getuigenissen kregen de kringen meteen een label opgeplakt. Als die pipo’s de verdeelbakken van de Moeial gaan kapot slaan, dat is de domste actie die je kan doen, wordt er niet gesproken over een individu maar wel over ‘de kringen’. Op die manier wordt de pas afgesneden naar een open dialoog. Ik snap het doel van het artikel, de mensen moesten er nu wel naar luisteren, maar ik ben niet blij met het feit dat de kringen niet aan het woord kwamen.”

“Ik hoop dat de mensen in de kringen niet geloven dat zij de ultieme vrijzinnige vrij onderzoeker zijn. Nee, dat is zo niet, maar men moet er wel naar streven. In kringen aan de VUB is al wél veel gelijkheid. We zijn één van de meest ruimdenkende universiteiten. Het kan niet de bedoeling zijn dat iemand zich zo slecht voelt. Langs de andere kant wordt er in het studentenleven al eens met beledigingen gestrooid. We leren allemaal omgaan met grenzen, het is dan belangrijk om te beseffen dat er een grens wordt overschreden. Je moet vrij zijn als persoon om jezelf te zoeken.”

“We vinden het belangrijk om aan nieuwe studentes te laten weten dat ze in het kringleven gelijke kansen krijgen.Ik heb gehoord dat kringen al aan de slag gaan rond seksisme en bepaalde zaken gaan aanpassen. Seksisme is echt een zwaar verwijt maar het is een extreem belangrijk punt dus moet daar verandering in komen. Gendergelijkheid is énorm belangrijk, anders kunnen we geen vrijzinnige universiteit zijn. En dat is belangrijker dan de populariteit van de Moeial.”

Eyeopener

Volgens het BSG zijn de kringen intern aan het brainstormen en evalueren ze hun activiteiten en de mogelijkheid van een vertrouwenspersoon. De vraag blijft of dat genoeg is. Karen Celis, professor Gender en codirecteur van RHEA (expertisecentrum gender, diversiteit en intersectionaliteit, nvdr), heeft de getuigenissen gelezen en benadert het probleem vanuit haar expertise.

Is de term seksisme juist gebruikt in het artikel?

Karen Celis: “Ja, het gaat wel degelijk over seksisme. In de getuigenissen van die vrouwen zitten zeer sterke elementen die dat bewijzen zoals het denigreren van vrouwen en ze reduceren tot een zeer stereotiep vrouwbeeld. Het deed mij pijn om te horen dat dit soort zaken gebeuren. Je moet er ook aan denken dat dit in academische milieus plaatsvindt. Een universiteit is een plaats waar mensen zich moeten kunnen ontplooien, ontwikkelen en waar ze trachten ‘betere mensen te worden’. Het is een heel jammerlijke vaststelling dat dit ook aan de VUB kan gebeuren. We zijn immers een universiteit die voor humanistische waarden staat en die de man-vrouw gelijkheid in haar DNA heeft. Tegelijkertijd verbaast dit artikel me niet omdat seksisme nu eenmaal diep geworteld is in onze samenleving. Dus waarom ook niet onder jongeren en de universitaire studentenpopulatie?”

Er volgde een debat waar er, naast constructieve bijdragen van individuen, ook veel gelachen en genormaliseerd werd. Er werd gezegd dat je “geen lange tenen mag hebben en dat je maar nee moet zeggen”. Wat vindt u daarvan?

“Dat is een heel grote denkfout die vaak gemaakt wordt. Het is de taak van de studentenkringen, die dopen of andere activiteiten organiseren, om ervoor te zorgen dat er bescherming is en dat er grenzen gesteld worden. Dat is in eerste instantie een zaak van de structuur. Je kan het vergelijken met een universiteit: het is niet de taak van de individuele vrouwelijke professoren dat er gendergelijkheid is, het is de taak van instelling. Het is heel gemakkelijk om het slachtoffer van die ongelijkheid verantwoordelijk te stellen.”

Er werd op dat debat terecht opgemerkt dat ook mannen lastig gevallen worden en bijvoorbeeld ongewenst aangeraakt worden.

“Het is ook de taak van de studentenverenigingen om ervoor te zorgen dat de fysieke en seksuele grenzen van mannen gerespecteerd worden. Stel je voor dat een van die mannen een slachtoffer is van pedofilie of een verkrachting? Dat kan je niet maken. Je moet er een beetje van uitgaan dat er kwetsbare mensen onder de studenten zitten. Daarmee wil ik niet zeggen dat vrouwen kwetsbare wezens zijn, alles behalve, maar de kringen moeten wel beseffen dat we in een maatschappij leven waar vrouwen maar al te vaak geobjectiveerd en gereduceerd worden tot hun lichaam en op basis daarvan hun kansen ontzegd worden. Studentenverenigingen moeten zich daarvan bewust zijn en weigeren om eraan mee te doen. Zij hebben op dat moment de macht om mee te werken aan een gelijkheidsproject.”

Studentenkringen merken op dat ze hun leden niet verplichten om te drinken en dat de individuen op elk moment nee kunnen zeggen.

“Dat is een abstractie maken van de groepsdruk die er heerst. Laten we ervan uitgaan dat iedereen er graag bij wil horen. Dat is ook het principe waar bijvoorbeeld een studentendoop op gebaseerd is: je wil erbij horen en dat initiatieritueel is daar een onderdeel van. Studentenkringen hebben de opdracht om activiteiten zo te organiseren dat ze inclusief zijn: iedereen kan erbij horen. Dan moet je rekening houden met een aantal zaken en dus ook met seksuele integriteit. Denk bijvoorbeeld aan onze allochtone studenten die nog veel te weinig aanwezig zijn op de campus. Hoe groot is hun vertegenwoordiging in de kringen? Men moet ervan uitgaan dat de studentenpopulatie zeer divers is. De kringen moeten af van het idee dat elke student een sterk individu is dat alles maar mee wil doen. Dat is een elitair selectieproces,waarbij ze zich baseren op het recht van de sterkste. Een studentenkring aan de VUB zou daar helemaal niet van moeten uitgaan.”

Rector Caroline Pauwels’ eerste reactie was om de studentenkringen zelf het probleem te laten oplossen. Ze zou zich onpopulair maken als ze zou willen ingrijpen van bovenaf.

“Ook bij de politieke partijen heb je zo van die bastions. Studentenkringen moeten dit zien als een eyeopener en zichzelf in vraag durven stellen. Ook het concept studentikoziteit. We leven niet meer in de middeleeuwen, maar in 2017. We weten vandaag hoe gender in elkaar zit, hoe seksisme werkt en wat de rol is van etnische en religieuze diversiteit. Rise up to the occasion. Herzie dat concept studentikoziteit zodanig dat het inclusief is voor iedereen.”

In het Vlaams parlement maakte minister voor van Onderwijs, Hilde Crevits, naar aanleiding van het artikel, geen onderscheid tussen studenten of personeel: het zijn allemaal volwassenen. Is dat een goede aanpak?

“Ook onze rector laat de verantwoordelijkheid bij de studenten. We laten die mannen of vrouwen daarom niet over aan hun lot. Nee, dit is een respectvolle behandeling ten opzichte van de studentenkringen en natuurlijk moeten zij dit respect nu verdienen en waarmaken. Ik kan me eigenlijk niet voorstellen dat ze hier niets aan gaan doen. Ze gaan het misschien niet zo sterk formuleren, omdat ze dan ergens toegeven dat ze fout waren. Maar hun praktijken moeten veranderen.”

Eén studentenkring zei dat ze de perfecte uitgangspositie hebben om het probleem aan te pakken omdat ze evenveel mannen als vrouwen in het (kern)bestuur hebben. Klopt dat wel?

“Nee, dat klopt niet. Natuurlijk is genderevenwicht heel belangrijk, maar je mag niet verwachten dat al die vrouwen in dat bestuur even sensitief of even feministisch ingesteld zijn. Dat geldt ook voor de mannen, trouwens. Het is bijvoorbeeld ook niet zo dat omdat er meer vrouwen in een parlement zetelen, dat er plots meer vrouwvriendelijke of gelijkheidswetgeving tot stand komt. Omdat die instelling volledig op mannelijke leest is geschoeid. Ook de lange traditie van studentikoziteit is historisch gegroeid en heeft een mannelijke bias. Om dat te doorbreken volstaat het niet om meer vrouwen in die bestuursorganen te hebben.”

Het meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag en de faculteiten hebben geen klachten gekregen. Ook de studentenkringen zelf hebben die niet gekregen. Ze kwamen blijkbaar uit de lucht vallen. Hoe komt dat?

“Dat heeft voor een deel te maken met hoe wij gesocialiseerd zijn. Geweld tegen vrouwen en seksisme is iets dat wij aangeleerd krijgen en iets waar we ‘niet zo zwaar aan moeten tillen’. Daar moet verandering in komen. Elke inbreuk op je integriteit kan gewoonweg niet. Denk er ook eens over na als een van die ‘pretsletten’ nadien verkracht wordt? (pauze). Wat gaan de studentenkringen dan zeggen? Voor een stuk maak je van die vrouwen loslopend wild. Je stelt ze bloot aan gevaar. Die jonge vrouwen voelen dat. Ik lees in die getuigenissen dat ze niet te veel willen drinken, altijd controle proberen te houden en ervoor zorgen dat er altijd iemand in de buurt is. Ik vind dat echt al verregaand. Dat is iets wat vrouwen sowieso al doen en ik vraag mij af of mannen zich bewust van zijn dat wij als vrouw constant beducht zijn op (seksueel) geweld.”

Wat moet er nu dan concreet gedaan worden?

“De studentenkringen moeten zich ernstig buigen over hun eigen werking en verder gaan dan te vertrouwen in onze bestuursorganen. Ze moeten echt nadenken over: hoe kunnen we dat concept studentikoziteit naar het jaar 2017 brengen en uitgaan van een diversiteit aan ervaringen en achtergronden onder hun leden en onder de studenten. Zij moeten zich aanpassen aan de studenten. De studenten moeten zich niet aanpassen aan hen.”

Studenten kunnen altijd het meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag contacteren dat elke klacht discreet behandelt: meldpunt@vub.ac.be