“Een dier doden went nooit”

Eind november kwam het VUB animalarium in opspraak nadat dierenrechtenorganisatie GAIA er undercover een ophefmakende video gedraaid had. Hierin klaagden zij de leefomstandigheden van proefdieren aan. Wat is de situatie vandaag? We vragen het aan vice-rector Onderzoeksbeleid Karin Vanderkerken.

Na het publiceren van de video eiste GAIA een schorsing van de vergunning van het dierencentrum en Brussels staatssecretaris voor Dierenwelzijn Bianca Debaets schreef extra onaangekondigde controles uit. Daarnaast mocht de VUB drie maanden geen nieuwe proeven starten. Voorlopig wordt het animalarium van de VUB nog gebruikt. Na de onthullingen van GAIA ging de VUB meteen over tot een intern onderzoek om de situatie te evalueren. “De VUB onderzoekt hoe en waar bestaande interne procedures eventueel versterkt moeten worden, onder andere wat de verzorging van de proefdieren betreft,” klonk het toen.

(Lees verder onder de foto)

Vandaag blijken er al heel wat vorderingen te zijn gemaakt, maar de VUB vraagt nog wat geduld. Karin Vanderkerken bevestigt dat de beloofde controles ook effectief uitgevoerd worden: “Vrijdag 24 februari is er nog een onaangekondigde inspectie geweest door Leefmilieu Brussel. Ook kort na de aantijgingen van GAIA hebben we inspecteurs over de vloer gehad en ik sluit niet uit dat er nog gaan volgen. De bevoegde overheid wil de puntjes op de i zetten. Ik begrijp dat. Meer nog, we willen hetzelfde.” Tijdens de inspectie werden een aantal mankementen, overtredingen en nalatigheden vastgesteld. GAIA is dan ook niet te spreken over hoe het animalarium tot nog toe beheerd werd: “De overtredingen mogen niet licht opgevat worden en wijzen ook op een mentaliteit of cultuur van laksheid, waarbij men het niet nauw neemt met dergelijke verplichtingen.”

Infrastructuur

Een groot probleem met het huidige animalarium is dat het verouderde gebouw in feite niet meer voldoet aan de normen. “Het veertig jaar oude dierenverblijf is aan vervanging toe. Dat was al bekend. Daarom hebben we een nieuw onderzoeksgebouw gepland met een dierenverblijf dat zal voldoen aan de hoogste internationale normen inzake dierenwelzijn en hygiëne. Dat is een miljoeneninvestering.” De VUB mag bovendien nog steeds geen nieuwe dierproeven opstarten, wat de noodzaak voor een oplossing enkel vergroot. Op 15 maart moet de universiteit een rapport met alle vorderingen indienen bij Brussels staatssecretaris Debaets. Pas als de bevoegde instanties oordelen dat de verbeteringen voldoende zijn, mogen er opnieuw experimenten gestart worden. “Dat betekent zeker niet dat we zullen stilzitten. We blijven werken om alles zo goed mogelijk te remediëren. Tegelijk gaat er veel aandacht naar het inplannen van het nieuwe animalarium.”

“De bevoegde overheid wil de puntjes op de i zetten. Ik begrijp dat. Meer nog, we willen hetzelfde.””

Karin Vanderkerken, VUB

Nog voor de undercoveractie van GAIA waren er plannen voor een nieuw gebouw, zegt Vanderkerken. “De plannen voor een nieuwbouw waren al zeer vergevorderd toen de commotie uitbrak, maar het spreekt voor zich dat we nu bekijken hoe we dit proces kunnen versnellen.” De situatie zelf heeft het dossier van de nieuwbouw versneld, laat Rector Caroline Pauwels weten. De VUB heeft recent beslist ook nog in de bestaande animalaria te investeren om op kortere termijn oplossingen te bieden. Niet alleen in Jette zijn investeringen nodig, ook in Etterbeek ligt een dierenverblijf waar de nood aan financiële middelen hoog is. Maar er is nood aan meer dan enkel verbeterde infrastructuur, vindt GAIA: “Een nieuw gebouw biedt voordelen en oogt mooi, maar daarmee verander je nog geen systeem of cultuur van slechte gewoonten. GAIA geeft de VUB de kans om te bewijzen dat het hen menens is met het treffen van de nodige structurele maatregelen. Die moeten garanderen dat de mistoestanden en mankementen die wij onthulden, zich niet meer kunnen voordoen.” De VUB wil daarom samenwerken om de nodige veranderingen door te voeren. Eind januari was er al een eerste overleg dat perspectieven bood voor GAIA. Op 6 mei is een tweede overleg gepland, waar GAIA meer concrete informatie over maatregelen en vorderingen verwacht. De VUB erkent alvast dat pasgeboren muizen een vriesdood laten sterven, zoals in het filmpje te zien was, niet toegelaten is door de Belgische wetgeving en dus onacceptabel is.

Dierenverzorgers onder vuur

Op 1 december kregen zowel campus Etterbeek als Jette een telefoontje met het bericht dat een bom binnen vijf minuten zou ontploffen. Daarop werden alle studenten geëvacueerd. Het bleek vals alarm en volgens politiezone Brussel-West was de dreiging een direct gevolg van het filmpje dat GAIA twee dagen voordien publiceerde. Ook persoonlijk bleven de onderzoekers niet gespaard van kritiek. In combinatie met de constante opvolging, zorgde dat voor moeilijke dagen voor de medewerkers van het animalarium. De VUB liet meteen weten hen te steunen en blijft dat ook doen.

“Noodzakelijk of niet, zoals bij elk kwaad moeten we al het mogelijke doen om van dat kwaad af te raken.”

GAIA

“Onze dierenverzorgers, onderzoekers en assistenten die betrokken zijn bij dierproeven, hebben zware weken achter de rug. Vooral het onbegrip is frustrerend. Het is bijzonder moeilijk aan kennissen, familie en het grote publiek uit te leggen dat wat te zien is op de beelden, in realiteit niet wreed is. Ik heb in mijn onderzoekscarrière ook veel experimenten gedaan met proefdieren dus ik weet waarover ik spreek wanneer ik zeg dat een dier doden nooit went, soms is het echter noodzakelijk voor onderzoek dat mensenlevens kan redden. Bij alle betrokken collega’s is die kritiek zwaar aangekomen. Het is een heel moeilijke periode geweesten ze is nog niet voorbij. Als universiteit steunen we onze mensen volop in deze zware tijden en we hebben duidelijk gemaakt dat de versterking van de animalaria en het investeren in de infrastructuur een topprioriteit is. We hebben ook gevraagd aan GAIA om elke bedreiging te veroordelen, wat ze ook gedaan hebben.”

Andere universiteiten in hetzelfde bedje ziek

Ook in andere universiteiten zijn er vermoedelijk mistoestanden, laat GAIA aan onze redactie weten. Maar daar zijn geen bewijzen van, wel zijn er bepaalde indicaties. Aan de VUB stond nu eenmaal een vacature open voor een job in hun animalarium. “Als VUB heeft deze actie ons echt geraakt,” zegt Vanderkerken. “Ik weet waarvoor we onderzoek doen en hoezeer we inzetten op alternatieven. De VUB heeft hierin een duidelijke maatschappelijke rol en we willen het debat over dierproeven voeren.” Dierproeven afschaffen is momenteel niet aan de orde. “Onderzoek naar kanker, diabetes en Parkinson blijft nodig en waar het kan stoppen we met dierproeven voor dergelijk onderzoek. De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat dit tijd zal vragen,” gaat Vanderkerken verder.

“Uit onze gesprekken met GAIA hebben we geleerd dat ze in principe geen problemen hebben met proefdieronderzoek in een zuiver medische context. We zetten wel in op het principe van de 3 V’s in proefdieronderzoek: vervanging, vermindering en verfijning. Je moet dus inzetten op vervanging van proefdieren waar mogelijk. Verder moet je het aantal proefdieren verminderen en je onderzoeksmethoden verfijnen zodat een experiment een maximum aan resultaten oplevert.” Dierproeven moeten sowieso eerst goedgekeurd worden door een ethische commissie, die moet toekijken op de wettelijkheid en ethische aspecten.

Noodzakelijk kwaad

GAIA is het niet eens met de ingesteldheid dat dierproeven een vanzelfsprekende noodzaak zijn: “Sommigen verdedigen dierproeven door erop te wijzen dat het hier gaat om een noodzakelijk kwaad. Noodzakelijk of niet, zoals bij elk kwaad moeten we al het mogelijke doen om van dat kwaad af te raken. Dat zouden onderzoekers als een sterke plicht moeten zien en niet gewoon als een vrijblijvend streven. Dat doen onderzoekers die proefdieren gebruiken niet, zeker indien ze uitgaan van het dogma dat dierproeven nodig zijn en blijven. Zo’n dogmatische instelling lijkt mij niet bevorderlijk voor de kritische zin noch voor de motivatie om over proefdiervrije projecten in onderzoek te denken. En u weet wat Poincaré van dogmatisch denken vond.”

Tags: GAIA, Karin Vanderkerken, Proefdieren