22 maart in Etterbeek: Een reconstructie

Na de aanslagen op de vertrekhal van Brussels Airport en metrostation Maalbeek, verhoogde het OCAD, Orgaan voor de Coördinatie en de Analyse van de Dreiging, het terreurniveau naar vier. Hierna werden meteen de buitendeuren van enkele gebouwen van de VUB afgesloten. Omstreeks half tien ’s morgens kwam het crisisteam van de VUB die dag voor de eerste keer samen. Ben Van Beeck, Diensthoofd Infopunt Studenten, zegt: “Er is een crisisteam in de VUB dat samenkomt als er zich enige vorm van crisis voordoet. Natuurlijk behoorden de aanslagen in Brussel en het wegvallen van openbaar vervoer tot een crisis. Nadat het crisisteam samen was gekomen, werd ook meteen een crisiscommunicatieteam ingesteld.

Het crisisteam staat in direct contact met de veiligheidsdiensten op federaal en Brussels niveau. Ze krijgen directe instructies van de veiligheidsdiensten. Deze instructies worden daarna vanuit het crisisteam via het crisiscommunicatieteam gecommuniceerd naar de gemeenschap. Er zitten hoofdzakelijk mensen van de Marketing- en Communicatieafdeling in dit team omdat zij de communicatiemedia beheren. Wij hebben als Infopunt die dag vooral geholpen door met veel bezorgde ouders te spreken die niemand konden bereiken. We hebben ook de centrale informatie van het crisisteam gevolgd die via de sociale media, MyVUB en VUB Today verliep.” Er werden ook sms’en gestuurd naar de studenten. Het crisiscommunicatieteam beschikte echter niet over de gsm-nummers van alle personeelsleden. “We maken daar nu volop werk van zodat we de volgende keer als het nodig is, echt iedereen een sms-alert kunnen studeren”, zegt Ann Van Driessche, directeur Marketing Communicatie en Evenementen én lid van het crisisteam.

“In het heetst van de strijd”
Van Beeck geeft aan dat iedereen ’s morgens de instructie kreeg om ter plaatse te blijven om zo de wegen niet te verzadigen. “Er is dan ook onmiddellijk gezocht naar een oplossing voor ’s avonds. Dit was natuurlijk in het heetst van de strijd, we wisten toen nog niet hoe de rest van de dag ging verlopen”, zegt Van Beeck. “Ook was het onduidelijk of we weg konden geraken. Het station ging op dat moment ook niet meer open. Daarom hebben we ook een ander traject uitgewerkt om ervoor te zorgen dat mensen hier konden blijven slapen op de VUB”, vertelt Van Driessche.
Rond de middag kreeg de VUB ook de opdracht van het leger om de mensen binnen te houden omwille van een mogelijke dreiging. Er was namelijk een verdachte voor het laatst gesignaleerd in de buurt van campus Etterbeek. “Achteraf bleek dat die terroristen eigenlijk een metrokaartje hadden gekocht aan de automaat van metrostation Pétillon, wat niet ver is van de VUB. Een ervan had zichzelf opgeblazen en de andere waren ze op dat moment nog aan het zoeken. Op een bepaald moment dacht men ook dat die verdachte zich in de buurt van de VUB bevond. Er waren toen verschillende oproepen van de politie en het leger om personeel en studenten op de campussen te houden en ervoor te zorgen dat de mobiliteit van de orde- en hulpdiensten niet gehinderd zou worden”, zegt Van Driessche. Op dat moment gaf het crisiscentrum als aanbeveling dat de normale activiteiten behouden moesten blijven en dat iedereen binnen moest blijven. “Wij hebben toen beslist dat alle lessen zouden doorgaan, zodat iedereen zeker binnen zou blijven”, geeft Van Driessche aan.

Verdachte bestelwagen
Na de middag gaf de politie het bevel om de U-Residence en gebouw L te ontruimen omwille van een verdacht pakketje in een bestelwagen dat geparkeerd stond op de Generaal Jacqueslaan. Om 13.42 uur voerde DOVO een gecontroleerde explosie uit. Van Driessche geeft aan dat het voorzorgsmaatregelen waren: “DOVO heeft het verdachte pakket uit de bestelwagen gehaald, en gecontroleerd laten ontploffen. Het bleek uiteindelijk toch geen gevaarlijk pakket te zijn.” Van Beeck vertelt: “Er is dan ook onmiddellijk gecommuniceerd via al onze mediakanalen dat die knal een gecontroleerde ontploffing van DOVO was. We wilden natuurlijk niet onnodig paniek zaaien.”
Ongeveer een uur later gaf de politie het bevel om gebouw M te ontruimen omwille van een andere verdachte wagen op de Generaal Jacqueslaan. Net zoals bij de bestelwagen werd een verdacht pakket uit de bestelwagen gehaald, en gecontroleerd tot ontploffing gebracht. Wederom vals alarm.

“Toen er werd gecommuniceerd dat de wegen werden vrijgegeven, is het initiatief genomen om shuttlebussen in te zetten.”, vertelt Van Beeck. Omstreeks kwart over drie werd dan ook naar iedereen een SMS gestuurd voor de VUB Bus Service. Van Driessche zegt dat ze ook carpooling probeerden te organiseren: “Er was die dag een groot gevoel van samenhorigheid. Er stonden mensen aan de uitgang van de parking die aan iedereen met een auto vroegen waar ze naartoe gingen. Hierna werden studenten die dezelfde kant op moesten in dezelfde auto’s geplaatst.” Er waren die dag veel vrijwilligers die een hand toestaken. “Ook Studiekring Vrij Onderzoek heeft meteen aangeboden om opvang aan te bieden.”, zegt Van Beeck.

Rond vijf uur werd naar iedereen een SMS verstuurd dat de VUB voor de rest van de week de deuren zou sluiten. “In november had de overheid besloten om alle scholen in Brussel te sluiten, we dachten dat dat nu weer zou gebeuren. We hebben dan ook besloten om de lessen te schorsen tot het einde van de week. Rond 18 uur ’s avonds werd de concrete dreiging rond de campussen opgeheven, maar op dat moment was onze communicatie al naar buiten.”, vertelt Van Driessche.

Het idee van terrorisme 
Uit de debriefing van het crisismanagement van 22 en 23 maart blijkt dat een groot pluspunt de communicatie via sms en sociale media was. “Je moet in de gaten houden hoe de media communiceert, want wij zijn natuurlijk niet de enigen die op dat moment communiceerden. We hebben daarom ook beslist om net zoals bij de aanslagen in Parijs, alle communicatie die via de sociale media en VUB Today verliep allemaal naar hetzelfde artikel te laten verwijzen. Mocht een artikel dan toch foute informatie bevatten, dan hoefden we maar één artikel aan te passen. Op een bepaald ogenblik werden bijvoorbeeld de campussen van de ULB ontruimd omdat er een concrete dreiging was tegen de universiteit. De Nederlandstalige media heeft dit verkeerd overgenomen, waardoor de media berichtten dat de VUB ontruimd werd”, vertelt Van Driessche. Dit werd snel rechtgezet door verschillende media hiervan op de hoogte te stellen.

Van Beeck vindt dat het verschil met november is dat iedereen een beetje getraind was. “We wisten ook dat VUB Today het kanaal werd om mee te communiceren. In november hadden we namelijk ook de beslissing genomen om alles op VUB Today te zetten. Ik denk ook dat de ervaring van toen geholpen heeft. Het geldt, denk ik, voor iedereen wanneer ik zeg dat niemand ooit rekening hield met het idee van terrorisme. In november waren die aanslagen toch een nieuw gegeven. Het idee van terrorisme was toch wel even wennen. Omdat er al een dreiging geweest is reageert iedereen daar nu efficiënter op”, aldus Van Beeck.

Van Driessche zegt dat er bij een crisis papieren documenten worden getest, die zijn opgesteld op het moment dat er geen crisis is. “We hebben dat de eerste keer gedaan naar aanleiding van de aanslagen in Parijs. Er zijn toen een paar verbeteringen gemaakt, net zoals nu. Dat betekent eigenlijk hoe meer crisissen je tegenkomt, hoe beter het crisismanagement zal zijn. Het is niet alleen communiceren, maar ook hoe we ermee omgaan. Dat is moeilijk te voorzien, want je weet niet wat het probleem zal zijn. Het is moeilijk om te voorspellen wat je precies nodig zal hebben. Zo hebben we nu een hele hoop dingen opgelijst die beter kunnen. Laat ons hopen dat dat niet meer gaat gebeuren, maar we gaan alleszins niet meer wachten tot er iets gebeurt, om die fouten die we hebben vastgesteld, recht te zetten.”

Van minuut tot minuut

8.00
Explosies vertrekhal Brussels Airport

8.45
Bevestiging van aanslag

9.11
Explosie metrostation Maalbeek

9.13
OCAD verhoogt terreurniveau naar 4
Buitendeuren gebouwen B, C, F, G, L, M en Pleinlaan 5 en 9 worden afgesloten

9.30
Samenkomst crisisteam

11.00
Verhoogde bewaking aanwezig

11.23
Gecontroleerde explosie door DOVO aan station Etterbeek

12.16
Opdracht van leger om mensen naar binnen te sturen en te houden vanwege een mogelijke dreiging; verdachte was laatst gesignaleerd in de buurt van de campus

13.23
Op politiebevel ontruiming U-Residence vanwege een verdachte bestelwagen op de Generaal Jacqueslaan, de opvang verhuist daardoor naar de Nelson Mandelazaal

13.27
Op politiebevel ontruiming gebouw L vanwege een verdachte bestelwagen op de Generaal Jacqueslaan

13.42
Gecontroleerde explosie door DOVO op bestelwagen

14.00
Samenkomst crisisteam

14.45
Op politiebevel ontruiming gebouw M vanwege een andere verdachte wagen op de Generaal Jacqueslaan

15.14
SMS verstuurd voor VUB Bus Service

??.??
Gecontroleerde explosie door DOVO op verdachte wagen

16.48
SMS verstuurd “Sluiting VUB”