Bleri Lleshi: een mediatieke filter overschaduwt Brussel

Brussel blijft en blijkt een apart kind in de klas. Brussel is een stad waarin ongeveer 35% van de kinderen  in een taal anders dan Frans of Nederlands opgevoed wordt, en is daarmee de tweede meest diverse stad ter wereld. Hierdoor heeft Brussel alle ingrediënten om de stad van tolerantie en toekomst te zijn. Toch lijkt de huidige smeltkroes te verworden tot een ongewild kind.

Filosoof en activist Bleri Lleshi (34) vertegenwoordigt een gesmoord geluid in de discussie omtrent veiligheid in Brussel. In zijn boek “De neoliberale strafstaat” (2014) tracht hij de ingewikkelde processen achter radicalisering en ethnic profiling te ontsluieren. “Voor mij is Brussel de biotoop van de toekomst. De stad waar je vanuit het verschil moet vertrekken, aangezien elk individu uniek is,” vertelt Lleshi bedachtzaam. “Nergens anders op deze planeet zou je het leven beter aangeleerd kunnen krijgen en kunnen begrijpen. Deze stad is van iedereen, want niemand eigent het zich toe. Vlamingen, Walen, Marokkanen, Turken, de ‘Brusseleirs,’… Niemand kan zeggen ‘dit hier, dit is van ons’. En tegelijkertijd heeft iedereen het evenwaardige recht om dat wel te doen.”

“Dat is de kracht van Brussel, en naar mijn mening een gegeven dat naar voren geschoven moet worden in moeilijke tijden zoals deze. Ik vind dat het míjn taak is als opiniemaker, als auteur, als iemand die ruimte krijgt in het publiek, om bepaalde dingen te benadrukken. Zeker zolang de media maar naar het negatieve blijft filteren. Ik wil benadrukken dat het dagelijkse leven hier wél doorgaat, dat hier evenveel mooie en gelukkige momenten zijn als de minder goede. Natuurlijk wil ik geen terreur en criminaliteit in mijn stad, wie wil dat wel? Deze problemen moeten worden aangepakt, maar men mag niet vergeten om naar de oorzaken ervan te refereren. We zijn zodanig bezig met het spektakel rond angst, dat we de echte oorzaken van het extremisme en de criminaliteit de rug toekeren.”

Ons probleem

Hij stopt even en lijkt te peinzen. De oorzaken van het extremisme en criminaliteit zijn niet snel uitgelegd. “Ik ben van mening dat er meerdere factoren meespelen. Eerst en vooral dienen we te accepteren  dat dit óns probleem is. Deze jongeren zijn hier geboren en getogen en vertrekken naar andere landen om oorlog te voeren? Er moet dan klaarblijkelijk iets zijn misgegaan in dít land, in deze stad zelf. Stellen dat het de schuld is van een geloof of weet-ik-veel-wie of wat, is het jezelf gemakkelijk maken. Als deze jongeren hier zijn opgegroeid, dan is het toch meer dan vanzelfsprekend dat het aan ons is om die analyse te maken en dat hier te doen?”

Lleshi vertelt over kwetsbare gezinnen en alleenstaande moeders in een samenleving die zich verhardt. Het leidt tot kansarme jongeren met weinig zelfwaarde en zelfvertrouwen. In een dergelijke positie is isolatie en afsluiting van de samenleving zo goed als onvermijdelijk: “Op school gaat het niet goed, waarom zou je nog gaan? Je zit thuis en doodt de tijd tussen vier muren. En hier komt het internet, het ultieme medium voor radicalisering in het spel.  Eens in aanraking gekomen met de ronselaars, blijft het niet lang een mysterie welk plan ze voor jou hebben uitgestippeld. Je zult met open armen worden ontvangen. ‘Kijk eens, wat heeft dit land voor jou gedaan? Je ouders zijn gescheiden, je zit tot over je oren in de armoede, zelfs met diploma zal je geen baan vinden. Deze mensen zijn racist tot op het bot, ze discrimineren jou. Welke toekomst zie je voor jezelf in dit land van ongelovigen? Maar luister, nu krijg je de kans om iets goeds te doen voor je medemoslims die in onderdrukking leven’”, legt Lleshi uit.

“De onderdrukking van moslims is een element dat sterk bij jongeren speelt: ‘Waarom treuren we zo voor de mensen in Parijs, terwijl we geen enkele traan gelaten hebben zien worden voor de slachtoffers in Beiroet of de slachtoffers in Syrië of Turkije? Elk slachtoffer, ongeacht plaats of herkomst zou toch herdacht moeten worden?’ lijken velen te denken.  De twee maten en twee gewichten van het Westen is een aspect waar veel jongeren zich kwaad om maken.”

“Deze jongeren zien allerlei onrechtvaardigheid in de wereld. Neem nu Syrië, Irak, Palestina, Birma… En wat ze ook zien is dat het vaak moslims zijn die onderdrukt en vermoord worden. Uiteraard moeten zulke zaken doorgrond worden. Maar wij moeten ook kunnen zien dat dit allemaal moeilijk te vatten is voor iemand die niet geschoold is, weinig kennis én zelfkennis heeft. Dan kan je zulke feiten niet plaatsen. Jezelf verliezen in complottheorieën en de dingen zwart-wit zien is heel gemakkelijk, puur omdat deze ideeën heel simplistisch en toegankelijk zijn. Men heeft niet veel hersenen nodig om zich deze theorieën eigen te maken en te onthouden. We moeten deze in vraag durven stellen, maar toch doen we het te weinig; laten we kijken naar wie er aan het woord komt in de media: mensen die moslims afzeiken, de islam onderuit halen en alles dat niet Westers is en/of tot de blanke maatschappij behoort met de grond gelijk maken. Dit zijn allemaal factoren die deze jongeren er nog meer van overtuigen dat deze complottheorieën kloppen. We zitten met een probleem dat zijn wortels vindt in het internationale onrecht dat niet wordt aangepakt en getolereerd blijft worden. Deze jongeren verwijzen naar wat er al zestig jaar speelt in Palestina en willen het heft in eigen hand nemen.”

“Ook moeten sommige moslims zelf de hand in eigen boezem steken. Ze moeten aan zelfreflectie doen en zien waar ze gefaald hebben. Dan heb ik het over de structurele aard van hun instellingen, over hoe de moskeeën worden gerund, hoe ze zichzelf organiseren en over hoe de jongeren geïnformeerd en betrokken worden. We zien dat enorm veel jongeren totaal geen kennis hebben van de islam. Dat is natuurlijk een groot probleem als we extremisme willen bestrijden.”

Ethnic Profiling

Juist bij radicalisering gaat het vaak over jongeren die aan de drugs zaten of zich schuldig hadden gemaakt aan criminele feiten. Dat zijn profielen die nauwelijks aansluiten bij extreme gelovigheid. “Ja, kijk, er is sprake van allerlei profielen, maar het is nu eenmaal zo dat de geradicaliseerde jongeren in België, een overgrote meerderheid ervan, uit zeer lage sociaaleconomische klassen komen. Als tegenbewijs hiervoor wordt bijvoorbeeld vaak een onderzoek gebruikt dat uitwijst dat veel extremistische jongeren ook uit de middenklasse komen en zelfs een hogere opleiding hebben genoten, maar níet in het westen. In landen zoals Pakistan, ja, daar komt dit voor. De profielen daar zijn heel anders dan die van de jihadistrijders hier. En wat wij geneigd zijn te doen is deze totaal verschillende groepen door elkaar te gooien. Om maar te kunnen zeggen: de staat heeft niet gefaald, het ligt aan de opvoeding. Maar dat is te makkelijk;  eerst en vooral is het belangrijk om te begrijpen hoe radicalisering en ethnic profiling in elkaar zitten.”

“Ik heb getracht deze analyse te maken in ‘De neoliberale strafstaat’. Daarin heb ik beschreven hoe de link tussen ethnic profiling en criminaliteit drie decennia voorheen totaal ongekend was, maar vandaag de dag heeft kunnen uitgroeien tot een mainstream discours. Dat heeft uiteraard allemaal te maken met het feit dat de media en politiek  steeds beslissender zijn geworden. En het toeval wil dat onze samenleving gedurende die dertig jaar steeds rechtser is geworden. Men is gestopt met stil te staan bij de sociaaleconomische voedingsbodem, maar is zich gaan focussen op cultuur, etniciteit en religie voor het verklaren van bepaalde fenomenen. Sinds de jaren negentig is deze manier van denken opmerkelijk sterker geworden. Dit is ook allemaal gelinkt aan de opkomst van het Vlaams Belang. Zij stelden dat bepaalde problemen volledig te maken hadden met cultuur en religie. En wat doe je hieraan? ‘We sturen ze terug!’ De andere partijen hebben zich afgezet tegen deze ‘oplossing’, maar de redenering erachter zijn ze blijven steunen. Dat etniciteit en religie verbonden zijn aan deze problemen hebben ze met andere woorden bevestigd.”

Feiten

“Het is belangrijk dat mensen zich bewust worden van de vele facetten achter criminaliteit en dat ethnic profiling vooral een politiek instrument is. Dit probeer ik zelf steeds te doen door middel van verwijzing naar de feiten. Als we ons zouden baseren op feiten, dan zouden we schrik moeten hebben van de blanke man. Onderzoek heeft aangetoond dat een overgroot deel van terroristische aanslagen in Europa gepleegd is door blanke mannen die lid zijn van een of andere separatistische groepering. Dit zijn de feiten, dit zijn de cijfers. Maar wij kunnen niet meer rationeel zijn vanaf het moment dat er een ‘vreemd’ element in het spel komt, zoals een andere religie of achtergrond. Dit toont ook de hypocrisie. Dit is waar Brusselse jongeren dagelijks mee te maken krijgen: uit academisch onderzoek is gebleken dat het grootste probleem van de Brusselse jongeren racisme bij de politie is. Daar heb je het weer. Ooit stak ik eens over toen het licht nog op rood stond -het was bijna groen- en ik werd gestopt door een agent. Ik verwees naar de groep blanke mensen die mij voor waren gegaan bij het oversteken. Wat is de uitleg die ik te horen krijg? ‘Oui, mais ils sont les touristes.’ Hierop zei ik dat ik ook een toerist was: ‘Ik kom uit Vlaanderen.’”

“Vroeger spraken we met vrienden op de VUB enkel Nederlands als er politie in de buurt was. Dan had je minder kans om gestopt of aangesproken te worden. De associatie ‘allochtoon’ en ‘Franstalig’ leidt niet tot veel goeds. Als je Nederlands spreekt, ben je echter een goede allochtoon. Wij zijn ons dus gaan aanpassen aan zulk racisme. Dat moet aangekaart blijven worden, jongeren moeten zich bewust worden van het bestaan hiervan.”

In zijn boek ‘De neoliberale strafstaat’ kaart Lleshi de verwarring omtrent onveiligheid, en het gevoel van onveiligheid aan en kijkt bovendien naar de rol van de media.

“De media moet nuanceren, en nuanceren begint door ook de gewone, dagdagelijkse kant van de zaken te laten zien. Als je een fotoreportage komt maken in Brussel en je toont enkel de militairen met hun zware wapens, maar niet de vader die twee meter verderop met zijn dochtertje aan het wandelen is, dan is het niet meer dan verwonderlijk dat de angst bij mensen steeds groter wordt. De media moet niet enkel een issue maken van Brussel en Molenbeek als er slechte dingen gebeuren, maar ook al die andere dagen melden dat het wél goed gaat en er helemaal geen problemen zijn.”

“Brussel is de biotoop van de toekomst”, galmt het nog na. “Brussel is de niet ingeloste belofte van de toekomst. Maar het kan nog.”