Kraken in de Koningsstraat

Naar schatting staan er in Brussel 15 000 tot 30 000 gebouwen leeg. Dat is goed voor 3 tot 5% van het totale aantal. Daarnaast wordt wonen in Brussel almaar duurder, de gemiddelde huurprijs verdubbelde de afgelopen tien jaar. Volgens de Brusselse Bond voor het Recht op Wonen (BBRoW) hebben maar liefst 200 000 Brusselse gezinnen geen betaalbare, degelijke woning.

Het krakersleven in de hoofdstad heeft een rijke geschiedenis. In 2003 kraakten actievoerders het leegstaande hotel Tagawa aan de Louisalaan. Toen ze het pand in 2007 moesten verlaten besloot een groep overblijvers op zoek te gaan naar een nieuwe verblijfsplaats, het werd het Gésu-klooster in Sint-Joost-ten-Node. De actie ging uit van de Brusselse Bond Recht op Wonen, vzw Chez-Nous en ex-bewoners van voormalige kraakpanden. Een dag nadat ze ook dat  pand moesten verlaten trokken ze naar hun huidige verblijfplaats, een oud bureau in de Koningsstraat. Het initiatief groeide uit tot een vzw, Woningen123logements, verwijzend naar het huisnummer, met intussen meerdere gebouwen verspreid over het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Al snel werd er met de eigenaar een overeenkomst van tijdelijke bezetting gesloten. Die conventie beschermt de bewoners tegen uitzetting. Zo mag het Waals Gewest hen pas uitwijzen als er een verkoopovereenkomst of bouwvergunning getekend is, en krijgen ze één jaar opzegtermijn. Dit zorgt voor een kader waarin de bewoners rechten hebben. Tot op heden lopen er volgens Fébul  (Fédération Bruxelloise de l’Union pour le Logement, nvdr) in Brussel meer dan  tien projecten van tijdelijke bezetting, waarbij zowel overeenkomsten werden afgesloten met een privéeigenaar als met publieke eigenaars. “Een van onze opdrachten bestaat erin nieuwe huisvestingspistes op te sporen”, vertelt Véronique Gérard van Fébul. “We zijn betrokken bij de begeleiding van het project van de Koningsstraat. Hun overeenkomst en het model van zelfbeheer zijn een voorbeeld en inspiratiebron geworden voor de ontwikkeling van bewoningspistes in leegstaande, bewoonbare woningen.”

Volgens cijfers van de sociaaleconomische enquête van 2001 bedraagt het aandeel van sociale woningen in Brussel ongeveer 8% van het totale aantal woningen. Daarnaast staan er sinds  2010 meer mensen op de wachtlijst voor een sociale woning dan dat er sociale woningen bewoond zijn en wordt slechts aan bijna de helft van de vraag naar sociale huisvesting voldaan. Voor de 41 000 gezinnen op de wachtlijst is een wachttijd van tien jaar voor een sociale woning eerder regel dan uitzondering geworden.

Perverse effecten

Daarom maakt de regionale overheid soms graag gebruik van initiatieven als die van Bart en dat brengt perverse effecten met zich mee. “Organisaties krijgen subsidies om tijdelijke bezettingscontracten uit te bouwen. Ze krijgen dus geld van de overheid om een kraakproject te ondersteunen. Zo wordt het probleem niet structureel aangepakt”, vindt Bart.

Van in het begin was het duidelijk dat de vlag die ze droegen die van het recht op wonen was. “Bij zowel de media, het gerecht, eigenaars en het grote publiek is dat het beste, legitieme argument om kraken te rechtvaardigen. Er zijn ontzettend veel panden die leegstaan, niet alleen in Brussel, maar tegelijkertijd zijn er zoveel mensen die op straat moeten leven. Kraken en bezetten lijkt dus een logisch antwoord”, vertelt Bart.

Het gebouw in de Koningsstraat is in negen jaar tijd uitgegroeid tot een vaste waarde, wat ook veel media-aandacht met zich meebrengt. “Dat is nooit onze bedoeling geweest, maar we staan er wel voor open. Het is voornamelijk een sneeuwbaleffect, we gaven enkele interviews en de rest volgde automatisch. Als je ziet hoe de gemiddelde Vlaming denkt over kraken is het geen slechte zaak dat we zo positief mogelijk in de media kunnen verschijnen. Af en toe gaat er vanuit de regering een ballonnetje op om kraken te criminaliseren. Hoe positiever de samenleving dan naar ons kijkt hoe beter”, zegt Bart.

De vele aandacht zorgt er ook voor dat de groep niet altijd zelf op zoek moet gaan naar nieuwe panden. Zo kwam de coöperatieve E.MM.A bij hen aankloppen om een periode tussen aankoop en verbouwing te overbruggen en hebben ze ook een overeenkomst met Infrabel. Om een uitbreidingsproject van de spoorwegen te realiseren moest een straat onteigend worden, waardoor de krakers al zeker tot 2019 gebouwen kunnen gebruiken.

Woningen123logements is dus een snelgroeiende vzw. In de Koningsstraat zijn er niet alleen kamers maar ook verschillende ateliers zoals naai-, fiets-, bouw- en schilderateliers. Daarnaast hebben ze hun eigen intern telefoonnetwerk en elke zondag een open volkskeuken.

Monopolie van de staat

Dit alles wordt beheerd door de bewoners zelf. Elk huis heeft een wekelijkse bewonersvergadering en er is een overkoepelende Raad van Bestuur verkozen door de Algemene Vergadering. In de Raad van Bestuur zetelen ook bewoners van elk pand. “Om de diversiteit te bewaren werken we niet met een wachtlijst, nieuwe bewoners worden gekozen uit een pool van kandidaten. Zo heeft elke inwoner inspraak in wie hen mag vergezellen,” vertelt David.

Het eerste wat de krakers doen als ze een gebouw bezetten is een verzekering afsluiten. “Als je serieus wilt overkomen bij een eigenaar of rechter is dat essentieel, ook al weet je niet zeker of je kan blijven. Wij vallen onder de verzekering van de eigenaar van het gebouw, onder een clausule ‘afstand van verhaal’”, legt Bart uit. Dat wil zeggen dat de verzekeraar zich niet tegen de huurder mag keren zodat hij voor de schade moet opdraaien. “Maar als het erop aankomt blijven we machteloos ten opzichte van de staat”, zegt David. “Tegen het monopolie van de staat op geweld kan je je niet verzetten. Toch zijn er gevallen bekend waar een groep krakers zo veel steun kreeg van de omwonenden dat de politie weinig kon beginnen.”  Volgens David is het mogelijk dat er ooit een draagvlak voor legaal kraken zal bestaan, “maar het zou niet hetzelfde zijn in een associatieve vorm. Niet dat een vaste samenwerking met de overheid slecht zou zijn, toch niet als je het enkel vanuit het ‘recht op wonen-perspectief’ bekijkt, maar dan moeten we wel onze autonomie afstaan.”

“Kraken is voor ons ook terugnemen waar je recht op hebt, een manier om iets te zeggen en ons af te zetten tegen hoe de staat beleid voert”, vertelt David. “Alles wordt functioneler, ten koste van de groene ruimte. De samenleving wordt in een richting geduwd waarin we alsmaar meer moeten consumeren.”  De krakers zouden dus niet alleen het recht op wonen laten primeren op het recht op eigendom. “Het gaat verder dan wonen: steden zijn georganiseerd en gericht op een bepaalde klasse, bepaalde activiteiten; alles wat daar niet mee in overeenstemming is heeft geen plaats.  Als je met huisvesting bezig bent moet je ook bezig zijn met een ruimer beeld van hoe je stad eruit moet zien.”