Leeftijdsgrenzen en opera

Kurt Weill (1900-1950), de nagel aan de doodskist van de Duitse conservatieve operawereld tijdens het interbellum, zorgt nog steeds voor beroering anno 2011. De stukken van Weill kwamen na de machtsovername van de nationaal-socialisten op de lijst van ‘ontaarde’ kunst. Zijn meest bekende werk, Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny, was geen uitzondering op de regel. Voor wie het, het zij zo, een verbazing mag wezen: scènes met prostitutie en drankmisbruik sloegen niet aan bij de top van de NSDAP. Volledigheidshalve moet hier wel aan worden toegevoegd dat het stuk in zijn begindagen nergens echt welkom was, in Europa noch in Amerika.

Fast forward 2011: op 21 september laat de Vlaamse Opera het gewraakte stuk in première gaan. Echter, het leek de directie van de Vlaamse Opera niet zo opportuun om dit stuk aan iedereen voor te schotelen. Daarom werd besloten een leeftijdsadvies op te leggen: niet geschikt voor -16-jarigen. Het stuk zelf handelt over de opkomst en val van het stadje Mahagonny, opgericht door drie voortvluchtige criminelen. Het heeft iets weg van het Atlantic City van nu, want de hoeren dansen er vrolijk en de drank vloeit er rijkelijker dan in alle seizoenen van Mad Men samen. Het is een satirische kritiek op ons warenfetisjisme en zinspeelt op het feit dat seksualiteitservaring, binnen een kapitalistisch systeem, niets meer is dan een loutere handeling tussen individuen van lege goederen, zonder de waarde van het lichaam en zonder de ervaring zelf naar waarde te kunnen schatten, wegens de vervreemding van die mens en van zijn eigen lichaam. Menselijke relaties zijn teruggebracht tot pragmatische overeenkomsten zonder liefde of zelfs lust, waar uiteindelijk verveling uit kan leiden. Deze uitleg is misschien een beetje abstract, maar ieder die al eens iets te lang is blijven plakken op een Kampvuur, BSG- oftent-TD, kan er zich al een aardig beeld van vormen.

Alabama Song

De muziek van het stuk is uiteindelijk zelfs de popmuziek gaan beïnvloeden. Luister maar naar Alabama Song, een nummer dat bekend is via The Doors, maar bijvoorbeeld ook door David Bowie en Marianne Faithfull is vertolkt. De reden hiervoor is dat het een opera is zonder het klassieke contrapuntisch (meerstemmigheid waarbij elk van de optredende stemmen melodisch onafhankelijkheid en betekenis bezit, nvdr.) barokschema. De muziek is eenvoudig geschreven, zodat zelfs amateurs een degelijke versie ten tonele zouden kunnen brengen. Daarom worden ragtime en simpele jazz dan ook niet geschuwd.

Het heeft iets weg van het Atlantic City van nu, want de hoeren dansen er vrolijk en de drank vloeit er rijkelijker dan in alle seizoenen van Mad Men samen.

Er zijn dus voldoende redenen om dit stuk te gaan bekijken. Waarom gebruikt de directie dan toch die leeftijdsgrens? Omdat regisseur Calixto Bieito niet verlegen zou zijn om zijn zoveelste schandaalopera? Omdat er links of rechts een tiet te zien zou zijn of vanwege de zware politieke beladenheid? De directie reageerde met de volgende mededeling: “Om aan juridische claims te ontsnappen, vanwege expliciete scènes, zien we ons genoodzaakt een leeftijdsgrens van 16 jaar in te voeren.” Tijdens de voorstelling valt er nochtans weinig te zien wat de dag van vandaag nog voor choquerend zou kunnen doorgaan. Muziekzenders zenden al een tijdje videoclips uit met dansende jongedames in gemillimeterde kledij of video’s volgepropt met puberale vulgariteiten. Het is ook moeilijk om een grond te vinden waarop die juridische claims zouden rusten. Wat spijtig is, want het stuk zelf is zeer goed herwerkt, bijna grenzend aan het geniale. Het lijkt wel alsof men het Verfremdungseffekt van Brecht heeft bijgeschaafd en afgewerkt.

Marketingmachine?

Zelfs binnen de operawereld is het stuk niet echt uitdagend te noemen. Zo vermoordt in Medeé een moeder haar eigen kinderen om wraak te kunnen nemen op haar echtgenoot, terwijl Wagners Valkyries krijgsdames-nymfomanes bevat; het zijn nu eenmaal geen Studio 100-musicals.

Bart Steenhaut (chef-Muziek bij De Morgen) suggereerde dat dit een marketingtruc is. Indien dat het geval zou zijn, is het wel een zeer povere kunstgreep. Neen, de beslissing bewijst eerder dat de Vlaamse Opera nog steeds dat tikkeltje wereldvreemd blijft. Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny is net geschikt om de jeugd naar de opera te lokken. Alsof de Vlaamse Opera, bij gebrek aan culturele censoren, maar zelf de rol van censor op zich moet nemen. Al bij al is zo’n leeftijdsgrens een spijtige ontwikkeling van gefantaseerd fatsoen, maar laat het geen ontmoediging zijn om zelf eens een kijkje te gaan nemen.