Chomsky was in Brussel

Noam Chomsky, Amerikaans taalkundige, activist en voltijds eminence grise van Links was op 16 en 17 maart in Brussel om aan de ULB een lezing te geven en en passant de Nederlandse vertaling van zijn laatste boek Hopes and prospects (vertaald als Hoop en vooruitzicht, uitgegeven door EPO) voor te stellen. En als die goede grijze man – met 82 lentes hoeft hij ondertussen enkel nog die andere linkse onsterfelijke Eric Hobsbawm (geboren in 1917!) voor zich te dulden – een aula vult aan de ULB, maken ook wij van de Moeial graag de tocht naar de andere zijde van Vrijzinnig Brussel. En als de goede mensen van EPO er dan nog een kopij van dat laatste boek bijsmijten, dan krijgt u er zelfs een recensie bovenop, alsof het allemaal niets kost.

Eerst iets over de man zelf: hij werd in 1928 geboren in Philadelpia als zoon van Joodse ouders en heeft zijn sporen meer dan verdiend in de linguïstiek. Door zijn verzet tegen de oorlog in Vietnam werd hij bekend als academisch dissident par excellence. Zijn bekendste politieke werk, Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media, geschreven samen met Edward Herman, behoort tot het canon van mediastudies en is verplichte kost voor iedereen die de woorden ‘objectiviteit’ en ‘massamedia’ nog steeds in dezelfde zin gewrongen krijgt. Andere hoogtepunten uit zijn rijke bibliografie zijn Gefaalde staten en Het ware gelaat van Uncle Sam. Heden ten dage vult de ‘invloedrijkste (hedendaagse) intellectueel’, aldus de lezers van Foreign Policy en Prospect, zijn dagen, naast onvermoeibaar te blijven publiceren en agiteren, met de wereld rondhossen om lezingen te geven.

Om er vanaf te zijn, iets voor de critici: nee, Chomsky heeft met zijn anarchosyndicalistische ideologie (of zoals hij het zelf noemt: Libertair Socialisme) niet voor enige belangrijke vernieuwingen gezorgd in de Politieke Filosofie. En nee, het beroemde debat met Foucault (youtuben die hap!) werd niet echt beslecht in zijn voordeel. Maar het is hem dan ook niet te doen om academische street cred. Chomsky is een ouderwets politieke activist zonder partijlijn of doctrinaire ideologische vlag om te verdedigen, en toevallig ook een academicus die ouderwets belezen is en verdomd goed oplet.

Om deze man een lezing te horen geven, zakte er zo veel volk af dat de 1.500 plaatsen in de Auditoire Janson vlot gevuld raakten. Een lezing over Economische crisis, oorlogvoering en sociale veranderingen. Hij besprak onder meer de Arabische revoluties, de continuïteit van het beleid van Bush en Obama en nog zo veel meer.

Vloeken in de linkse en rechtse kerk

Hoop en Vooruitzicht is een bundel essays, ontstaan tussen 2006 en 2009. De essays werden gegroepeerd in twee grote delen: het eerste over Latijns-Amerika, waar volgens de auteur nog enig optimisme bespeurd zou kunnen worden. Het tweede deel bestaat uit een aantal stukken over Noord-Amerika, een regio waar hij op zijn zachtst uitgedrukt iets bezorgder tegenover staat.

Chomsky’s grootste verdienste is naar alle waarschijnlijkheid zijn nadruk op consequentie, ook al leidt dit onvermijdelijk tot inconvenient truths voor tegenstanders aan de rechter- én linkerzijde. Dat vrijheid van meningsuiting er ook is voor meningen waarmee we het niét eens zijn bijvoorbeeld, een recht dat voor Amerikanen fundamenteel is, maar in Europa gedegradeerd wordt tot een privilege voor door de staat goedgekeurde meningen, wanneer men bijvoorbeeld meent racisme en negationisme te kunnen bestrijden met wetten die deze ongewenste meningen criminaliseren.

Ook is er de aandacht die Chomsky door zijn taalkundige vorming geeft aan discours. Zo geeft hij ontelbare voorbeelden van hoe het Amerikaanse ideologisch zelfbeeld (u weet wel, die shining city on a hill, bastion van democratische waarden, force for good en al die andere lege platitudes die u ondertussen even goed kan debiteren als de gemiddelde Amerikaan zelf) toch wel enige contrasten vertoont met het daadwerkelijke beleid van The Greatest Nation on Earth™, zwarte president of niet.

Selectieve aandacht voor misdaden heeft helaas een functie

Congruent hieraan blijkt ook dat zelfs de daaraan verbonden heilige Liberale Waarden – die zullen leiden tot niets dan voorspoed en een paradijs op aarde, dit natuurlijk in tegenstelling tot het duivelse Utopisch Gedachtegoed – enkel noodzakelijk zijn wanneer het diezelfde heersende klasse goed uitkomt. Zo wordt mooi geïllustreerd hoe zelfs Reagan, als het hem goed uitkwam (voornamelijk via zijn maatjes in het militair-industrieel complex), zich gedroeg als een goede staatskapitalist. Dit zonder enig protectionisme te schuwen, maar met die premisse dat het voordeel natuurlijk enkel voor de rijke heersende klasse bestemd was. “Het doel was het marktaandeel en het industriële leiderschap van de VS een boost te geven op de traditionele manier: met overheidsinitiatieven en geld van de belastingbetaler.” De ware liberale idealen waren en zijn namelijk voor sommigen goede ideeën, maar de praktijk was en is nog steeds voor de armen. Anders zou de VS niet het enige land zijn met een geprivatiseerd (volgens onze liberale vrienden: efficient!) en nauwelijks gereguleerd (small government!) gezondheidszorgsysteem.

Ook de Zuid-Amerikaanse achtertuin heeft mogen genieten van het beste van deze ‘Amerikaanse waarden’. Kijken we maar naar Chili, waar na de coup van Pinochet de Chicago Boys (een groepje Amerikaanse economen, met onder meer Milton Friedman, geïnspireerd door de Oostenrijkse school van Hayek) volledig losgelaten werden op de economie. Die stortte meteen daarna in, om te eindigen met meer publieke controle op de markt dan er was onder de kwaadaardige marxist Allende. De ‘onvoorwaardelijke steun aan de democratie’ in de Amerikaanse interpretatie is ook een herhaald thema doorheen het boek, met ontnuchterende voorbeelden van wat de US of A werkelijk vindt van democratie. Als de uitkomst van een verkiezing niet rijmt met de Amerikaanse verwachtingen, bijvoorbeeld.

Dit alles vloeit volgens Chomsky voort uit wat hij de ‘ideologie van het exceptionalisme’ noemt. Hierbij worden misdaden door een andere, ‘onvriendelijke’, natie ten strengste veroordeeld, maar gelijkaardige misdaden lokken vanzelfsprekend niet dezelfde verontwaardiging uit als ze door het vaderland/een bevriende (of in het geval van de VS/het Westen: onderdanige) staat begaan worden. Deze bewegen zelfs zo onder de radar door, dat we na verloop van tijd kunnen kunnen spreken van een ‘historisch geheugenverlies’. Volgens Chomsky een “gevaarlijk fenomeen, niet alleen omdat het de morele en intellectuele integriteit aantast, maar ook omdat het de basis legt voor toekomstige misdaden.” Iets om meer dan ooit rekening mee te houden, denken we maar aan hoe onze eigen maatschappij omgaat met zijn koloniale erfenis.

Maar toch, Chomsky ziet een positieve evolutie in de recentste geschiedenis van die streek. Beweren dat hij uiteindelijk nog een grijze optimist geworden is, is misschien overdreven, maar toch kan hij over Latijns- Amerika enkele hoopvolle tendensen aanhalen. De recente democratische wind die bijvoorbeeld door Bolivia waait, waar een lid van de meest onderdrukte minderheid in de regio, de uru-aimara (etnische afkomst, nvdr. ) Evo Morales, verkozen is tot president, met een carrière die nu al op heel wat meer ‘Change’ en ‘Hope’ kan terugkijken dan in de VS ooit mogelijk lijkt.

Waar te beginnen

Als student aan deze universiteit waag ik een voorzichtige gok dat u ergens rond 1989 het levenslicht zag. Als student met dan ook minstens zes jaar geschiedenislessen achter u veronderstel ik dat dat jaartal ook wel enkele belletjes doet rinkelen (hint: dé muur, Sovjet- Unie). Rep u dan naar Chomsky.info en stort op u het artikel The Legacy of 1989, in Two Hemispheres (in het boek verder uitgewerkt en vertaald als 1989 en daarna), het kortste (12 bladzijden) en laatste essay in de bundel. Hierin bespreekt hij bondig de laatste decennia. Hij gaat in op de gebeurtenissen die Europa fundamenteel wijzigden, en voor sommigen zelfs het ‘einde van de geschiedenis’ inluidden. Ook bespreekt hij hoe nieuwe muren in het Midden-Oosten werden opgetrokken, en hoe via de oostwaartse expansie van de NAVO de oude imperialistische tendensen onveranderd doorwerken. Koop daarna maar gewoon het boek.