In het tweede semester van dit academiejaar wordt de Week van de Verlichting georganiseerd. Deze week staat volledig in het teken van het vrijdenken en wil de hedendaagse jongeren opnieuw warm maken voor het vuur van de vrijzinnige fakkel.
Door Ischa Lambrechts, voorzitter VUB-Studentenraad (2010-2011)
In het kader van de Week van de Verlichting wordt er een essaywedstrijd onder de titel Vrijdenken als maatstaf georganiseerd. Deze essaywedstrijd handelt over de manier waarop het vrijdenken zich in onze samenleving dient te positioneren en te profileren en gaat op zoek naar een pleidooi voor een assertief en kritisch vrijdenken. Vrijdenkers streven naar inzicht en naar waarheidsvinding, ze laten zich uitsluitend leiden door logica en door wetenschap en verzetten zich tegen dogma’s en autoriteitsgeloof. De laatste tijd komt het vrijdenken echter onder druk te staan doordat men zich net verzet tegen en kritiek uit op dogma’s of gedragingen die hieruit voortkomen. Essentieel voor de vrijdenker is net het kunnen uitspreken van kritiek tegen zulke dogma’s en onwaarheden.
Naar aanleiding van de essaywedstrijd kruip ik reeds vandaag in mijn pen en geef een aanzet tot het deelnemen aan deze essaywedstrijd en geef kort weer waarom ik er van overtuigd ben dat het vrijdenken een permanente en complexloze profilering verdient van diegenen die beweren dit gedachtegoed hoog in het vaandel te dragen.
Eigen aan het vrijdenken is het streven naar waarheidsvinding. Essentieel in dit streven is het besef dat geen waarheidsclaim absoluut is. Vele (religieuze) overtuigingen zijn door de eeuwen heen uitgegaan van waarheidsclaims en tal van beweringen die niet in vraag mochten worden gesteld. Nu en dan stond er een enkeling op en bekritiseerde de gevestigde ideeën van die tijd met nieuwe inzichten gevoed door de rede. Het zijn die rede, kritiek en inzichten die geleid hebben tot de vooruitgang in de samenleving. Hoe zou de wereld er vandaag uitzien moest Charles Darwin zijn evolutietheorie niet verspreid hebben die de christelijke zekerheden in Europa op haar grondvesten deed daveren?
Denk ook maar aan Giordano Bruno die reeds in de 15e eeuw het idee van een oneindig heelal verkondigde en wegens zijn aanhang bij het docetisme en pantheisme verketterd werd en hiervoor in 1600 op de brandstapel terecht kwam. Ook Anaxagoras mocht op het verpletterende onbegrip stuiten toen hij rond 500 v. Chr. tegen de heersende ideeën sprak over de zon en de maan en hierdoor beschuldigd werd van het verwaarlozen van religie en zo noodgedwongen op de vlucht moest uit Athene.
Zowel Charles Darwin, Giordano Bruno en Anaxagoras werden door de rede gedreven toen zij op zoek waren naar de waarheid. Het gebruik van de rede tijdens het streven naar de waarheid is eigen aan de vrijdenker. Tijdens de zoektocht naar de waarheid stoot men vaak op een muur van onbegrip en afhankelijk van tijd en plaats dreigt men hier ook nog voor vervolgd te worden. Zulke reacties komen uiteraard voort uit het gegeven dat tal van gevestigde ideeën en uitgangspunten niet aan kritiek ontsnappen en enerzijds hierdoor mensen zich gekwetst voelen en anderzijds (religieuze/politieke) machtshebbers de basis van hun macht aangetast zien. Desondanks blijft het onontbeerlijk voor de vooruitgang in de samenleving dat vrijdenkers iedere claim van waarheid en geponeerde wijsheid onder de loep nemen en hierop reageren indien deze intellectueel onjuist blijken.
Van zolang er vrijdenkers bestaan, leven deze op gespannen voet met religie. Dit is ook logisch daar religies en de dogma’s die hiermee gepaard gaan de test van de rede niet hebben doorstaan. Bovenvernoemde personen, maar ook nog vele anderen, mochten doorheen de geschiedenis de reactie van religieuze instellingen voelen wanneer zij aan de test van de rede werden onderworpen.
Op het Europese continent kwam het gebruik van de rede als maatstaf in stroomversnelling tijdens de Verlichting. Kant, Spinoza, Locke, Voltaire, … staan bekend voor hun geloof in de ratio als motor voor de maatschappelijke vooruitgang. Eén die niet mogelijk was – en is – via het totalitaire geloof.
Vandaag merken we echter dat religie terug meer in bescherming wordt genomen met als argument dat het een belangrijke factor is in de menselijke identiteit en moraal. Dit beeld leidt ertoe dat religie gerespecteerd dient te worden. Laten we duidelijk stellen dat vrijdenkers respect opbrengen ten aanzien van hun medemensen, maar dat dit niet betekent dat tevens de denkbeelden die ze er op na houden gerespecteerd dienen te worden (net omdat respect zo belangrijk is, dient het beperkt te zijn tussen mensen en niet voor opvattingen). Het volgende citaat (deze exacte woorden zijn vaak verkeerdelijk toegeschreven aan Voltaire: het citaat komt uit een boek over en niet van Voltaire en was parafraserend bedoeld ten aanzien van zijn houding over vrije meningsuiting) geeft weer wat ik bedoel: “Ik ben het niet eens met wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen tot mijn dood verdedigen.” Dit citaat geeft eveneens aan dat de vrijheid van meningsuiting onontbeerlijk is voor de vrijdenker. Het is immers een conditio sine qua non voor religiekritiek en het is net deze essentiële vrijheid die onder vuur ligt.
Het lijkt wel alsof de vrijheid van expressie aan waarde moet inboeten ten voordele van de bescherming van de gevoelens van bepaalde collectiviteiten. De combinatie van deze relativistische houding ten opzichte van de meningsvrijheid en de beschermende houding ten opzichte van de gevoelens van mensen leidt ertoe dat de terechte kritiek op overtuigingen als onfatsoenlijk en ongehoord wordt beschouwd. Dit heeft op zijn beurt als gevolg dat de vrijdenkersbeweging onder druk komt te staan en niet meer op openlijke wijze naar de waarheid kan streven. De vrijheid van meningsuiting en dus ook het openlijk uiten van zuivere kritiek is onmisbaar voor de vrijdenkersbeweging in zijn zoektocht naar waarheid. Bijgevolg is deze noodzakelijk voor de vooruitgang in de samenleving.
Laten we de rede en het vrijdenken hoog in het vaandel blijven dragen. Enkel het zoeken naar de waarheid brengt vooruitgang met zich mee. Er is geen winst aan het vasthouden aan bijgeloof en onwaarheden. Vrijdenkers moeten zich, via het onmisbare instrument van de rede en de zuivere kritiek, blijven inzetten voor de intellectuele eerlijkheid en verzetten tegen dogma’s, onwaarheden en zelfbedrog.
0 Comment